Biskup na straży Kościoła i Ojczyzny

6 grudnia 1908 r. o godzinie 11.00 w kościele katedralnym, wypełnionym po brzegi wiernymi, rozpoczęła się Msza św., podczas której udzielono sakry biskupiej ks. prałatowi Antoniemu Julianowi Nowowiejskiemu. Głównym konsekratorem był metropolita mohylewski Apolinary Wnukowski, a współkonsekratorami: biskup kujawsko–kaliski Stanisław Zdzitowiecki oraz biskup łucko-żytomierski Karol Niedziałkowski.

9 stycznia 1909 r. został przywitany przez ks. prałata Wincentego Petrykowskiego w pałacu biskupim. Następnego dnia odbył się ingres do płockiej katedry. Zawołaniem biskupa Nowowiejskiego stały się słowa zaczerpnięte z Pierwszego Listu św. Pawła Apostoła do Koryntian: „Dzięki łasce Boga jestem tym, kim jestem – gratia autem Dei sum id quod sum.” Jak podaje ks. prałat Wincenty Helenowski: „Przez cały czas swojego życia kapłańskiego miał za dewizę św. Pawła w słowach:
„Z łaski Bożej jestem tym, czym jestem i łaska Jego na próżno nie była mi dana i słowa św. Jana „Dobry pasterz życie swoje daje za owce swoje.”

Biskup Nowowiejski objął diecezję płocką w czasie, kiedy Kościół w Królestwie Polskim zaczął korzystać z większej wolności. Działalność biskupa rozciągała się na wiele płaszczyzn. Otaczał troską pasterską swoich diecezjan. Prowadził działalność naukową, liturgiczną oraz społeczno-oświatową. Ogromna aktywność i gorliwość przez cały okres posługi biskupiej zaowocowała nieprzeciętnymi dokonaniami. Troszczył się przede wszystkim o duchowieństwo i wiernych powierzonych jego pieczy, co było wyrazem najgłębszej miłości do Boga, Kościoła i Ojczyzny, nawet za cenę swojego życia. Biskup nie opuścił swojej owczarni. W czasie II wojny światowej nie wyjechał z Płocka i ze Słupna, mimo takiej możliwości. Do końca był wierny. Za tę wierność i nieprzejednaną miłość do Kościoła poniósł śmierć męczeńską.

Podczas 33 lat zarządzania Diecezją Płocką świątobliwy Pasterz udzielił sakry biskupiej  trzem kapłanom: ks. dr. Adolfowi Szelążkowi, ks. prałatowi Leonowi Wetmańskiemu oraz ks. Stanisławowi Wojciechowi Okoniewskiemu. Na 313 alumnów Seminarium Duchownego w Płocku z rąk biskupa Nowowiejskiego otrzymało święcenia kapłańskie 239 kleryków. Według ks. prof. M. Grzybowskiego, bp Nowowiejski udzielił sakramentu bierzmowania 385 495 osobom. W latach 1909 – 1928 dokonał konsekracji 30 nowo wybudowanych kościołów oraz dziewięciu ołtarzy. Sześć razy święcił kamień węgielny pod budowę nowych świątyń. Bp Nowowiejski dokonał 158 konsekracji naczyń liturgicznych.

W pierwszą zagraniczną podróż  biskup płocki Antoni Julian Nowowiejski udał się do Rzymu, w ramach wizyty „ad limina apostolorum” (u progów apostolskich).  Spotkał się dwukrotnie z Ojcem Św. Piusem X. 13 kwietnia 1910 r. na audiencji prywatnej w sali bibliotecznej papież udzielił błogosławieństwa dla Seminarium, które obchodziło jubileusz 200- lecia istnienia oraz dla wiernych diecezji płockiej. Ponownie bp Nowowiejski uczestniczył w audiencji 21 kwietnia wraz z delegacją biskupów: abp Józefem Bilczewskim z Lwowa, bp. Józefem Pelczarem z Przemyśla i bp. Anatolem Nowakiem – sufraganem z Krakowa. Podczas zgromadzenia Ojciec św. pobłogosławił korony dla obrazu Matki Bożej Jasnogórskiej.

„Po długich latach cierpień i niewoli, za Bożym zmiłowaniem (…) zmartwychwstaje i odradza się ukochana Ojczyzna, jako samodzielne państwo polskie.” Tymi słowami biskup płocki rozpoczyna swój list pasterski na Wielki Post 1918 roku. Pierwsze lata niepodległej Polski były czasem wytężonej i ciężkiej pracy. Trudności jednak nie przesłaniały dumy i zadowolenia z wolności, którą sami sobie wywalczyliśmy. Biskup płocki, oprócz zajmowania się sprawami społecznymi, wykazywał zainteresowanie polityką. Posiadając informacje z przeróżnych pism publicznych, patrzył również na Wschód, na to, co działo się w Rosji.  Rewolucja bolszewicka wprowadziła wielkie nieszczęście i zniszczenie, nie tylko materialne, ale przede wszystkim moralne i duchowe. Mimo, że te sprawy działy się poza granicami Polski, biskup był przekonany, że mają olbrzymie znaczenie dla naszej ojczyzny-celem zgubnej ideologii bolszewickiej było zniszczenie starego świata i zbudowanie nowego społeczeństwa.

Jednak w 1918 r. dla wielu odległa była wizja bolszewickiej Polski. Innymi wydarzeniami żyli Polacy. 10 listopada, po zwolnieniu z więzienia w Magdeburgu, wrócił do Warszawy Józef Piłsudski, symbol walk o niepodległość. Na drugi dzień Rada Regencyjna przekazała władzę w rodzącym się niepodległym państwie polskim w jego ręce. Niemcy w tym dniu podpisały akt kapitulacji, zakończyła się krwawa I wojna światowa. 10 listopada 1918 r. pasterz płocki wystosował „List Pasterski o obowiązkach obywatelskich wobec władzy i rządu poddanych w nowym państwie polskim”. Przedstawił w nim najważniejsze wytyczne na progu odradzającego się państwa polskiego.

2 stycznia 1920 r. biskup Antoni Julian Nowowiejski otrzymał od Ojca świętego Benedykta XV tytuł Asystenta Tronu Papieskiego oraz Hrabiego Rzymskiego. Tytuł ten przysługiwał automatycznie patriarchom Wenecji, Indii Wschodnich i Lizbony, a także niektórym biskupom wyznaczonym przez papieża. Mieli oni prawo zasiadania tuż za kardynałami podczas uroczystości i ceremonii z udziałem Ojca Świętego.

W niedzielę 11 stycznia 1920 r. w pałacu arcybiskupim, biskup Nowowiejski wraz z całym episkopatem witał przybyłych z Rzymu dwóch nowych kardynałów: Edmunda Dalbora oraz Aleksandra Kakowskiego. Warto przywołać słowa kard. Dalbora, które wygłosił w tym dniu, jakby odnoszące się do wydarzeń, które miały nadejść w sierpniu 1920 roku:

Wizja Polski jako przedmurza chrześcijaństwa i Europy nabrała jak najbardziej rzeczywistych kształtów. Dały temu wyraz następne miesiące, w których Polacy pokazali jak ważne są słowa: Bóg, Honor i Ojczyzna. Pędząca na zachód z hasłami zemsty i śmierci Armia Czerwona chciała przedrzeć się przez Polskę, nie zostawiając kamienia na kamieniu.

W całym kraju ogłoszono stan mobilizacji. Jak podaje prof. Andrzej Nowak, znany i ceniony historyk i sowietolog, „mobilizację ducha oporu powiększały listy pasterskie biskupów, począwszy od datowanej 7 lipca dramatycznej serii listów Episkopatu do papieża Benedykta XV, do biskupów świata i wreszcie do narodu.” 19 lipca 1920 roku biskup płocki wydał orędzie do Gospodarzy Rolnych – katolików diecezji płockiej, w sprawie przyjęcia pod swój dach rodaków uciekających przed wojskiem bolszewickim. Kościół w Polsce na czele ze swoimi pasterzami w najtrudniejszych chwilach dziejowych zawsze podtrzymywał wiernych na duchu. W tych szczególnych momentach na Jasnej Górze w dniach 26 – 29 lipca 1920 r. odbyło się spotkanie biskupów w ramach konferencji Episkopatu Polski. Biskupi modlili się, za wstawiennictwem Królowej Korony Polskiej o zatrzymanie nawały bolszewickiej prosząc Boga w Trójcy Świętej Jedynego o błogosławieństwo dla Polski. Nie zabrakło u tronu Jasnogórskiej Pani pasterza płockiego. Po powrocie z Częstochowy biskup Nowowiejski wydał orędzie do księży dziekanów wschodniej części diecezji, sięgającej aż po Łomżę – zagrożonej najazdem. Przestrzegał proboszczów, aby parafii nie opuszczali i ludziom na to nie pozwolili. Znamiennym są słowa biskupa płockiego skierowane po raz wtóry do wszystkich duchownych, w odezwie z 11 sierpnia 1920 roku: „Kapłan ani podczas zarazy ani podczas wojny uchodzić nie może ( Jan 10, 12; Jerem 46, 21). W takich razach trzeba być bohaterem.”

Biskup Nowowiejski, 30 września 1923 roku, poświęcił tablicę pamiątkową ku czci poległych młodych Polaków, którzy oddali swoje życie za Ojczyznę w walce z bolszewikami. Tablica zawisła
w Gimnazjum Państwowym im. Władysława Jagiełły w Płocku. Biskup w tym dniu odprawił Mszę św. Podczas przemówienia zaznaczył, że ta młodzież oddała najcenniejszy skarb dla Ojczyzny – swoje życie złożyła na ofiarę za Polskę.

Obchody złotego jubileuszu kapłaństwa arcypasterza diecezji płockiej rozpoczęły się od przyznania przez Senat Uniwersytetu Warszawskiego tytułu doktora św. teologii honoris causa za wysiłki i pracę naukową, w szczególności zaś w dziedzinie teologii liturgicznej i pastoralnej.

Kolejny ważnym wydarzeniem złotego jubileuszu kapłaństwa arcybiskupa Nowowiejskiego była zamierzona od dawna pielgrzymka do Ziemi Świętej. Towarzyszyli mu biskup Leon Wetmański, ks. Brunon Palmowski z Mławy, ks. Władysław Turowski, proboszcz z Zakroczymia i ks. dr Tadeusz Dublewski, profesor Seminarium Duchownego.

Podczas uroczystych obchodów jubileuszu kapłaństwa biskupowi Nowowiejskiemu wręczono Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski. Udekorowania dokonał Alfons Kuhn – minister komunikacji, w towarzystwie wojewody i przedstawicieli sejmu i senatu. Główne uroczystości złotych godów Arcybiskupa odbyły się 11 i 12 lipca 1931 r. Do Płocka przybył ks. kardynał Prymas Hlond, a także JE ks. Nuncjusz Apostolski, delegacja rządu RP. W obchodach uczestniczyli: prezydent Płocka inż. Adam Ostoja Ostaszewski, starosta płocki Mikołaj Godlewski i prezes Płockiego Towarzystwa Naukowego dr Aleksander Maciesza. Tego dnia Jubilat otrzymał tytuł honorowego obywatela miasta Płocka oraz tytuł członka honorowego Płockiego Towarzystwa Naukowego. Wieczorem, w sali Teatru Miejskiego odbyły się dalsze uroczystości, podczas których w okolicznościowych przemówieniach  podkreślano zasługi Arcybiskupa dla Kościoła i ojczyzny.

12 lipca 1931 r., w niedzielę, o godz. 10.00 w katedrze płockiej odbyła się Msza Św. pod przewodnictwem dostojnego Jubilata, w obecności nuncjusza apostolskiego, ks. kard. Augusta Hlonda-Prymasa Polski, trzynastu biskupów, kapituły katedralnej. Kazanie wygłosił biskup łucki Adolf Szelążek. Na koniec celebry Arcybiskup udzielił rzeszom wiernych, obecnych na uroczystości, błogosławieństwa apostolskiego. 26 lipca 1931 r. w katedrze płockiej biskup sufragan Leon Wetmański dokonał konsekracji bocznego ołtarza zbudowanego ku czci św. Stanisława Biskupa na pamiątkę jubileuszu święceń kapłańskich arcypasterza. Również z tej okazji został wybity medal pamiątkowy przedstawiający na awersie popiersie dostojnego Jubilata. Rewers medalu przedstawiał katedrę płocką z napisem: „Pamiątka pięćdziesięciolecia kapłaństwa 1881 – 1931”.

Niewątpliwie złoty jubileusz święceń kapłańskich arcybiskupa Antoniego Juliana Nowowiejskiego dał możliwość bliższego przyjrzenia się tej wielkiej Postaci, która zapisała się złotymi zgłoskami w historii niepodległej Polski. Bogate w doświadczenia życie, a także długoletnia, gorliwa i owocna posługa pasterska abp. Nowowiejskiego przyczyniły się do okazania Jubilatowi w pełni zasłużonego szacunku, a także wyrazów uznania.  Zasługi na polu religijnym, oświatowym, naukowym i społecznym ukazują bogatą osobowość arcybiskupa.

Andrzej Rutecki