Spotkanie w Przasnyszu


Promocja książki Andrzeja Ruteckiego

6 lutego 2023 roku odbyło się spotkanie promocyjne książki Andrzeja Ruteckiego „Niemiecki obóz przejściowy w Działdowie 1939-1945. Wybrane zeznania świadków w Aktach Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce”. Wydarzenie zostało zorganizowane przez Muzeum Historyczne w Przasnyszu, Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Przasnyskiej oraz Stowarzyszenie Pamięć i Tożsamość. Podczas spotkania Andrzej Rutecki wygłosił prelekcję dotyczącą historii obozu w Działdowie oraz badań, które są prowadzone na ten temat. Głos zabrali również licznie przybyli mieszkańcy naszego regionu. Dla zainteresowanych osób autor pozostawił kilka egzemplarzy, które można otrzymać w Muzeum Historycznym w Przasnyszu.

Działania mogły zostać zrealizowane dzięki wsparciu finansowemu: Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego ze środków Rządowego Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018-2030.

Info: www.muzeumprzasnysz.pl

Author: Andrzej Rutecki

Date: 6 lutego 2024

IV Dzień Pamięci


Ofiar Obu Totalitaryzmów na Warmii i Mazurach odbędzie się 18 stycznia 2024 r. w Działdowie.

Marszałek Województwa Warmińsko-Mazurskiego Marcin Kuchciński
Starosta Działdowski Paweł Cieśliński
Burmistrz Działdowa Grzegorz Mrowiński
mają zaszczyt zaprosić na uroczyste obchody Dnia Pamięci Ofiar Obu Totalitaryzmów na Warmii i Mazurach, którego odbędą się w Działdowie 18 stycznia 2024 r.

Program uroczystości:

12:00 – Msza Święta w kościele p.w. Św. Katarzyny Aleksandryjskiej (ul. Jana Matejki 59)

13:30 – Uroczystość na placu obozowym KL Soldau, później nakazowo-rozdzielczym obozu NKWD (ul. Grunwaldzka 5) z udziałem wojskowej asysty honorowej:
Hymn państwowy
Wystąpienia okolicznościowe
Apel Pamięci
Złożenie wieńców pod pomnikiem – krzyżem poświęconym Ofiarom niemieckiego obozu KL SOldau

14:30 – Zakończenie uroczystości

Przed Mszą Świętą – indywidualne składanie kwiatów, zapalenie zniczy pod tablicami upamiętniającymi Ofiary obozów w Działdowie oraz Błogosławionych Męczenników abp. A. J. Nowowiejskiego i bp. L. Wetmańskiego (dziedziniec kościoła)

Uroczyste obchody organizowane w Działdowie są odpowiedzią na apel sejmiku województwa warmińsko-mazurskiego z maja 2020 roku dotyczący corocznego czczenia pamięci Ofiar tragedii spowodowanych przez oba totalitaryzmy, do jakich doszło w regionie, w szczególności w latach 1939-1956. Apel powstał z inicjatywy mieszkańców naszego województwa.

Author: Andrzej Rutecki

Date: 7 stycznia 2024

Działania stowarzyszenia.


🌟Na finiszu #2023 roku chcemy podzielić się z Wami naszymi działaniami, które udało na się zrealizować w ostatnim czasie:

▶️wystawa (składająca się z 8 plansz) o historii obozu KL Soldau. Gotowa do zwiedzania na terenie obozu (Grunwaldzka 5);

▶️kalendarz ścienny na 2024 rok z motywem historycznym;

▶️publikacja Andrzej Rutecki „Niemiecki obóz przejściowy w Działdowie 1939-1945. Wybrane zeznania świadków w Aktach Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce”

💚Działania mogły zostać zrealizowane dzięki wsparciu finansowemu: Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego ze środków Rządowego Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018-2030.

Author: Andrzej Rutecki

Date: 31 grudnia 2023

Płocka edycja kongresu 108 Męczenników


Uczestnicy dwudniowego ogólnopolskiego kongresu szukają inspiracji w postawach, świadectwie i męczeństwie 108 błogosławionych II wojny światowej.

Czy męczennicy i ogrom ich ofiary, przelanej krwi, może uratować dzisiaj Polskę? – zastanawiali się uczestnicy panelu. – Oni nas uratują, o ile pozwolimy się zapalić ich przykładem, ale na pewno nie stanie się to automatycznie, bez naszej chęci i woli. Młodzi ludzie potrzebują dziś duchowego wsparcia i ewangelicznego wyjścia do nich. Podobnie, jak nasi męczennicy, przed II wojną światową byli twórczy i aktywni, szukali nowych dróg dla wiary i chrześcijańskiego świadectwa, także w czasie wojny, nawet w rzeczywistości obozowej, tak i dziś potrzeba naszego wysiłku i wyjścia do ludzi z żywą Ewangelią – mówił biskup płocki.

Akcentem działdowskim, podczas kongresu, była obecność: dr Anny Jagodzińskiej, Marii Cieszewskiej i Andrzeja Ruteckiego, którzy od lat trwale upamiętniają Męczenników Działdowskich: abp. Antoniego Juliana Nowowiejskiego, bp. Leona Wetmańskiego i s. Marii Teresy Kowalskiej, zamęczonych w KL Soldau w 1941 r.

Author: Andrzej Rutecki

Date: 18 grudnia 2023

Działdowscy księża, zamęczeni w KL Dachau.


Polscy duchowni, ginęli w niemieckich obozach  z rąk hitlerowskich okupantów z powodu nienawiści do wiary (katolickiej). Czego dowodem są liczne świadectwa duchownych i świeckich, którzy przeżyli gehennę obozową. W procesach beatyfikacyjnych, jak podaje się przy doborze kandydatur brane są trzy warunki:

  • śmierć zadana „in odium fidei” (w nienawiści do wiary) – zadawana gwałtownie, bądź „ex aeramunis carceris” (w konsekwencji zadanych udręk) – termin ten oznacza śmierć męczeńską, czasem powolną, z powodu udręk, wycieńczenia, prześladowań w więzieniu czy łagrze. Nie była to śmierć nagła w jednej chwili, czyli nie było bezpośredniego mordu za wiarę. Ważna była gotowość na przyjęcie śmierci jako wyraz najwyższej wiary i ponoszone na tej płaszczyźnie cierpienie które prowadziło do śmierci;
  • śmierć została przyjęta w duchu wiary, ze świadomością oddania życia za sprawę Bożą;
  • istnieje możliwość niepodważalnego udowodnienia męczeństwa przez zeznanie świadków czy wiarygodne dokumenty.[1]

Papież Pius XII, podczas jednej z audiencji do polskich pielgrzymów, którzy prosili go o relikwie dla Polski, powiedział: „Dajce mi grudkę polskiej ziemi, a ja krew z niej męczeńską wycisnę. Ta wasza ziemia to najlepsza relikwia.”[2]  Liczne grono duchownych oddało swoje życie za Boga i Ojczyznę, wśród okrutnych, nieludzkich tortur, na szubienicach, w obozach koncentracyjnych, w więzieniach, na ulicach wiosek i miast, pod gruzami bombardowanych budynków. Krew polska na nowo popłynęła wezbraną rzeką i znowu przepiła każdą grudkę naszej męczeńskiej polskiej ziemi. Ta krew jest zrosiła ziemię niemiecką i austriacką.

„Płynęła krew kapłanów, sług i służebnic chrystusowych wszędzie tam, gdziekolwiek płynęła w ogóle krew polska. Ginęli za Wiarę i Ojczyznę, ginęli z miłości do bliźniego i w jego obronie. Umierając – głosili słowa otuchy i pokrzepienia. Spełnili Kielich goryczy w całości, i chociaż nie raz, w czysto ludzkim odruchu i wyniku ludzkiego odczucia, jęk i krzyk bólu czy strachu wydzierał się z piersi, to usta nie skalały się bluźnierstwem: nie zaparli się Chrystusa i polskości.”[3]

Od pierwszych dni rozpoczęcia wojny, wczesnym rankiem 1 września 1939 r., zaaresztowano księży z  parafii pw. Chrystusa Króla w Gdańsku: ks. Franciszka Rogaczewskiego[4]  oraz innych kapłanów, których uwięziono w Victoria-Schule.[5]  6 września 1939 r. Niemcy zaaresztowali ks. Antoniego Henryka Szumana[6], proboszcza parafii pw. Św. Mateusza w Starogardzie Gdańskim. Został rozstrzelany przez hitlerowskich zbrodniarzy pod frontowym murem barokowego kościoła w Fordonie, jak podają świadkowie, z okrzykiem na ustach: „Niech żyje Chrystus Król! Niech żyje Polska!”

               W październiku niemieccy zbrodniarze zamordowali liczną grupę duchownych z kapituły pelplińskiej, prawdopodobnie w tczewskich koszarach. Wśród nich znajdował się niemiecki katolicki duchowny ks. Walter Schütt[7]. Widząc, że członkowie Selbstschutzu wywożą polskich księży na śmierć, sam dołączył do swoich współbraci mówiąc do oprawców: „Pójdę z moimi kolegami. Będę z nimi dzielił ich los.”

               Podobny los spotykał duchownych w innych diecezjach. Podczas terroru II wojny światowej Niemcy zamordowali 6 polskich biskupów katolickich, 773 księży, 134 zakonników, 334 kleryków, 183 braci zakonnych oraz 243 siostry zakonne. 4617 polskich duchownych było więzionych w niemieckich więzieniach i obozach zagłady, śmierci, koncentracyjnych.[8]  Wiele diecezji zostało pozbawionych swoich pasterzy, parafie swoich proboszczów i wikarych, a zakony pozbawione sióstr i braci zakonnych.  Losy wszystkich zamordowanych duchownych były wyjątkowo tragiczne.

Opracował: Andrzej Rutecki


[1] Ks. dr T. Kaczmarek, Informacja o procesie, archiwum stowarzyszenia.

[2] J. Wieliczka – Szarkowa, Polscy Męczennicy II wojny światowej, Kraków2019, s. 5.

[3] Ze wstępu do Martyrologium polskiego duchowieństwa…, Wojciecha Gozdawy-Gołębiowskiego, s. 13.

[4] Bł. Ks. Franciszek Rogaczewski – diecezja gdańska, proboszcz parafii pw. Chrystusa Króla w Gdańsku. Urodzony 23 grudnia 1892 r. w m. Lipinki powiat świecki. Święcenia kapłańskie otrzymał 16 marca 1918 r. w Pelplinie. Aresztowany 1 września 1939 r. w Gdańsku, uwięziony w Victoria-Schule, w obozie koncentracyjnym Stutthof od 3 lub 4 września 1939 r. Zamordowany 12 stycznia 1940 r. w Piaśnicy Wielkiej k. Wejherowa lub 22 marca 1940 r. w Stutthofie. Beatyfikowany 13 czerwca 1999 r. w Warszawie, [w:] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa …, t. 6, z. 4, Warszawa 1977, s. 237.

[5] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa …, t. 4, z. 2, Warszawa 1977, s. 17.

[6] Sł. B. Ks. Antoni Henryk Szuman – diecezja chełmińska, szambelan Jego Świątobliwości, dziekan, proboszcz parafii św. Mateusza w Starogardzie. Urodzony 13 czerwca 1882 r. w Toruniu. Święcenia kapłańskie otrzymał 23 lutego 1908 r. Aresztowany 6 września 1939 r., wywieziony do Fordonu i tam przed portalem kościoła parafialnego rozstrzelany 2 października 1939 r. Według naocznych świadków egzekucji, przed śmiercią wzniósł okrzyk: „Niech żyje Chrystus Król! Niech żyje Polska!”, [w]: W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa …, t. 4, z. 2, Warszawa 1977, s. 112.

[7] Ks. Walter Schütt – diecezja chełmińska, radca duchowny, kanclerz Kurii Biskupiej w Pelplinie. Urodzony 3 lipca 1872 r. w Gdańsku, święcenia kapłańskie otrzymał 25 lipca 1897 r. w Pelpinie. Aresztowany i zamordowany 20 października 1939 r.  w koszarach k. Tczewa, [w]: W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa …, t. 4, z. 2, Warszawa 1977, s. 106.

[8] zob. więcej [w:] A. Jagodzińska, Martyrologia duchowieństwa polskiego i polskich elit w niemieckim ośrodku (obozie) eksterminacyjnym Soldau w Działdowie na tle innych obozów w III Rzeszy Niemieckiej, w: Niemieckie i sowieckie zbrodnie na Ziemi Działdowskiej, A. Jagodzińska, W. Brenda, A. Rutecki, Olsztyn 2020.

Ks. Łubieński Jan – diecezja chełmińska, doktor teologii, proboszcz parafii św. Wojciecha w Działdowie. Urodzony 10 lutego 1889 r. w Pieniążkowie. Święcenia kapłańskie otrzymał 29 marca 1914 r. Wikariusz w parafiach: Skórczu, Chełmnie, Gdańsku i Brodnicy. Od 1935 r. proboszcz w Działdowie. Aresztowany jesienią (listopad) 1939 r. i osadzony w obozie przejściowym w Działdowie, w obozach koncentracyjnych: Stutthof – marzec 1940 r., Sachsenhausen od 10 kwietnia 1940 r., Dachau od 14 grudnia 1940 r. (nr obozowy 22434), gdzie zmarł z wycieńczenia 18 grudnia 1940 r. „Przyjechał wielki transport z Sachsenhausen (…) – napisał w swoim pamiętniku, więzień Dachau, późniejszy kard. Adam Kozłowiecki, pod datą 14 grudnia 1940 r. W Sachsenhausen więźniowie otrzymywali kilogramowe paczki na Święta. Nasi zatem dostali bułki lub trochę sucharów. Ale cóż to jest 1 kg na taki głód? (…) 18 grudnia: zmarł dzisiaj ks. Jan Łubieński z diecezji chełmińskiej, lat 51.” Ks. Jan nie przeżył gehenny obozowej. Ciało skremowano w krematorium na terenie Dachau.[1]

Ks. Skowroński Alfred – diecezja chełmińska, wikariusz parafii Działdowo (1 września 1939 r.), Chojnice (1 lipca 1939 r.) Według różnych źródeł ks. Skowroński w czasie aresztowania mógł być wikariuszem parafii św. w Działdowie, aresztowanym w miejscu pobytu w Chojnicach. W dokumentach obozowych z KL Dachau –widnieje miejsce aresztowania Chojnice. Urodzony 11 listopada 1910 r. w Bremie (Niemcy). W 1932 r. wstąpił do Seminarium Duchownego w Pelplinie. Święcenia kapłańskie otrzymał 11 czerwca 1938 r. Był wikariuszem w parafiach: Wielki Komórsk (1 lipca 1938 r.), Działdowo (1 września 1938 r.), Chojnice (1 lipca 1939 r.). Według ks. prof. A. Nadolnego, ks. Skowroński, został aresztowany po raz pierwszy w Droździenicy, skąd po kilku dniach go zwolniono. Po raz drugi został ujęty 22 października 1939 r. w zakrystii farnego kościoła  po nabożeństwie i umieszczony w chojnickim więzieniu. Stąd 11 listopada przeniesiono go do Domu Księży Emerytów z Zamartem. 4 kwietnia 1940 r. przewieziony do obozu koncentracyjnego w Stutthofie. Według ks. dr. W. Jacewicza ostatnią placówką duszpasterską ks. Alfreda było Działdowo, gdzie został aresztowany i więziony w areszcie Selbstschutzu (nie w obozie), następnie w klasztorze oo. Karmelitów w Oborach pod Rypinem. Następnie przebywał w obozach koncentracyjnych: Stutthof od 10 stycznia 1940 r., Sachsenhausen od 10 kwietnia 1940r. (nr obozowy 21120), Dachau od 14  grudnia 1940 r. (nr obozowy 22340), został skierowany do bloku nr 5 izba 1. gdzie zmarł 14 (15) stycznia 1942 r. o godz. 9.45 na gruźlicę, której nabawił się w Sachsenhausen. Prawdopodobnie widział się tam ze swoim ojcem i był świadkiem jego śmierci. Jak podaje ks. prof. A. Nadolny istnieją rozbieżności co do daty śmierci ks. Skowrońskiego, mianowicie podaje się datę: 14 (15) stycznia 1941 r. lub datę 5 lutego według relacji ks. A. Kropidłowskiego z Akt Konserwatora Diecezjalnego. Kard. A. Kozłowiecki w „Ucisk i strapienie” pod datą 15 stycznia 1942 r. zapisał: „zmarł ks. Alfred Skowroński z diecezji pomorskiej, lat 31.”  W dokumentach obozowych zapisano, że na „niewydolność serca i krążenia” (stała przyczyna śmierci). Zgon stwierdził dyżurny lekarz Muthig. Ciało ks. Skowrońskiego zostało skremowane w Kościele Ostfriedhof przy St. Marti Plattz 14 w Monachium i pochowane w imiennej urnie na cmentarzu miejskim w Monachium Perlacher Forst, przy Stadelheimer Strasse 24, w „Gaju Pamięci” w kwaterze cmentarza nr 178, urna z prochami to Arte der Urne Nr K-1923.[2]

Opracował: dr Anna Jagodzińska i Andrzej Rutecki


[1] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 81; J. Adamska, J. Sziling, Polscy księża w niemieckich obozach koncentracyjnych. Transport 527 duchowny 13 grudnia 1940 r. z Sachsenhausen do Dachau, Warszawa 2007, s. 84; E. Weiler, Die Geistlichen…, s. 418; A. Kozłowiecki, Ucisk i strapienie, Kraków 1967, s. 228 – 231; A. Jagodzińska, A. Rutecki, W. Brenda, Niemieckie i sowieckie…, s. 150.

[2] AIPN GK 128/45/3; W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 107; J. Adamska, J. Sziling, Polscy księża w niemieckich…, s. 100; E. Weiler, Die Geistlichen…, s. 607; A. Kozłowiecki, Ucisk i strapienie, Kraków 1967, s. 302; A. Jagodzińska, A. Rutecki, W. Brenda, Niemieckie i sowieckie…, s. 150; ks. M. Ofiara, Obóz koncentracyjny Soldau…, s. 356-365.

Author: Andrzej Rutecki

Date: 11 grudnia 2023

„Pamiętam o was”


W najnowszym numerze Niedzieli – Edycja Toruńska ukazał się bardzo ciekawy i poruszający wywiad na temat obozu śmierci w Działdowie, który funkcjonował w latach 1939-1945. Rozmowę z Andrzejem Rutecki, wiceprezesem stowarzyszenia przeprowadził ks. Paweł Borowski.

P.B. W lesie komornickim, niedaleko Działdowa, znajduje się cmentarz z wymownym pomnikiem – ręka w zniesiona ku niebu.
A.R. Tak, to wymowny symbol dla każdego, kto to miejsce odwiedza. Tam pochowani są ci, którzy zginęli w niemieckim obozie w Działdowie.
P.B. Przez wiele lat obóz nazywany był koszarami, a miejsce pochówku zamordowanych „łapą”.
A.R. To niestety smutna prawda. Śp. ks. kan. Marian Ofiara, wielki orędownik pamięci o ofiarach obozu KL Soldau, zawsze podkreślał, że to miejsce jest przesiąknięte krwią i trzeba po nim stąpać z szacunkiem i mówić z szacunkiem. Dziś rzeczywiście to się zmieniło. Rzadko słyszy się określenie koszary, a w świadomości mieszkańców miejsce to znane jest jako obóz śmierci.

Author: Andrzej Rutecki

Date: 6 grudnia 2023

Imienna lista duchownych katolickich zamęczonych w Soldau (Działdowo).


Podczas niemieckiej okupacji, przez obóz w Działdowie, przeszło co najmniej 256 duchownych, głównie z diecezji płockiej, łomżyńskiej, warszawskiej, włocławskiej i chełmińskiej.[1] W Działdowie śmierć poniosło 96 polskich duchownych katolickich.[2] Pozostali duchowni byli transportowani do niemieckich obozów koncentracyjnych w Dachau, Stutthof, Sachsenhausen i Mauthausen-Gusen. Ważnego opracowania dokonał Bartosz Januszewski z oddziału gdańskiego IPN, który opracował kalendarium męczeństwa duchownych w obozie Soldau.[3] Na podstawie zebranych danych przez historyka, może wywnioskować, że do obozu w Działdowie przybyło 18 transportów duchownych: 2 z Hohenbruch, 4 z Suwalszczyzny, 4 z Płocka, 1 z Ciechanowa, 1 z Ostrołęki, 1 z klasztorów w Rokiciu i Staroźrebach k. Płocka, 2 z Przasnysza, 1 z Płońska, 2 z Nowego Dworu Mazowieckiego.  Z obozu Soldau wysłano 16 transportów do innych obozów: KL Dachau (10), KL Stuthoff (1), KL Sachsenhausen (2), Mauthausen-Gusen (1), do Fortu III w Pomiechówku (1) oraz do Fortu VII w Toruniu (1).  

Najwięcej ofiar stanu duchownego zostało zamęczonych w niemieckim obozie koncentracyjnym w Dachau – było ich 868. Dalej w KL Auschwitz – zamordowano tam 168 osób duchownych. Trzecim obozem, utajonym ośrodkiem eksterminacji inteligencji polskiej w tym polskiego duchowieństwa katolickiego był niemiecki obóz przejściowy w Działdowie – Soldau. Dla wielu byłych więźniów był obozem koncentracyjnym.[1] W Lager Soldau Niemcy zamordowali 96 duchownych[2]. W Sachsenhausen zostało zamęczonych 85 duchownych, w Gusen 71, a w KL Stutthof 40.[3]


[1] Niemiecki obóz Soldau w Działdowie – formalnie w niemieckich dokumentach z okresu wojny nigdy nie był nazywany obozem koncentracyjnym – jak podaje dr M. Przegiętka (Instytut Pamięci Narodowej)- chociaż nie zgodzić się ze stwierdzeniem, że warunki w nim panujące uzasadniają stosowanie tego terminu. Tym mianem określają go byli więźniowie w opublikowanych relacjach, zob. [w:] M. Przegiętka, Niemiecki obóz w Działdowie (niem. Soldau) w latach 1940-1945. Nowe ustalenia w świetle dokumentów ze zbiorów niemieckiego Archiwum Federalnego i Archiwum IPN, [w:] Polska pod okupacją 1939-1945, t.2, pod red. M. Przegiętki, Warszawa 2016, s. 80-85; według Józefa Marszałka właściwy charakter obozu oddawała nie nazwa, ale praca uwięzionych, warunki egzystencji oraz reżim obozowy. W przyjętej przez niego typologii istniały cztery grupy obozów: zwykłe, pracy przymusowej, karne i o reżimie koncentracyjnym, zob. więcej [w:] J. Marszałek, Obozy pracy w Generalnym Gubernatorstwie w latach 1939-1945, Lublin 1985, s. 11-12; nazwą „obóz koncentracyjny” określa się miejsca specjalnie przystosowane do przetrzymywania określonych grup więźniów, którzy z różnych względów zostali uznani za niebezpiecznych bądź szkodliwych czy też nieprzydatnych. Najczęściej mamy tu na myśli osoby, które – z racji przynależności narodowej lub rasowej – stanowiły potencjalne zagrożenie dla państwa, z reguły totalitarnego lub monocentrycznego. Szeroka definicja nazistowskiego (hitlerowskiego) obozu koncentracyjnego obejmuje różne jego typy. W jej ramach mieszczą się obozy zarówno pracy przymusowej, przesiedleńcze (przejściowe), jak i zagłady. Kluczowe znaczenie ma rozpoznanie spełnianej funkcji. Celem obozów koncentracyjnych było gromadzenie więźniów w zamkniętym miejscu i skuteczne wykluczenie ich z życia społecznego, zob. [w:] W. Turek, W cieniu obozu Stutthof: martyrologia więźniów w gdańskim obozie Neufahrwasser (1939-1940) i Aussenstelle Westerplatte (1939-1941). Wybór relacji i wspomnień, Gdańsk 2020, s. 8. Niemiecki obóz Soldau w Działdowie funkcjonujący w różnych strukturach i pod różnymi nazwami formalnymi, podczas niemieckiej okupacji (1939-1945) pod pewnym względem był miejscem „wyjątkowym”. Stał się poligonem doświadczalnym eksterminacji Polaków na masową skalę. Jako obóz przejściowy (…) pełnił (…) funkcję „utajonego ośrodka, obozu śmierci” na obywatelach polskich.

[2] Opracowano na podstawie W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa rzymsko-katolickiego pod hitlerowską okupacją 1939 – 1945.

[3] M. Ofiara, Obóz koncentracyjny Soldau. Przyczynek do monografii, Ateneum Kapłańskie 2015, nr 164, z. 2, s. 356-365.


[1] B. Januszewski, Martyrologia duchowieństwa rzymskokatolickiego w Lager Soldau, „Komunikaty Warmińsko-Mazurskie, nr 3 (313), s. 444. 

[2] Opracowano na podstawie W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa… .

[3] por. B. Januszewski, Martyrologia duchowieństwa…, s. 454 – 457.

LISTA IMIENNA (wraz z którkim biogramem)

Ks. Arendzikowski Adam – diecezja płocka, proboszcz parafii w Siecieniu, powiat płocki. Urodzony 24 grudnia 1900 r. w Gostyninie. Święcenia kapłańskie 10 czerwca 1928 r. Aresztowany 6 marca 1941 r. w m. Siecień, osadzony od 7 marca 1941 r. w obozie przejściowym w Działdowie. Zmarł w sierpniu 1941r.[1]

Kl. Bagdziński Mieczysław – diecezja włocławska, alumn Seminarium Duchownego we Włocławku. Urodzony 13 kwietnia 1913 r. we Włocławku. Aresztowany 23 października 1939 r. i osadzony w obozach przejściowych: Rudau, Grossmischen pod Królewcem lub: aresztowany 21 października 1939 r. na „konferencji” zorganizowanej przez Niemców, która miała dotyczyć wznowienia nauki w szkołach. Przetrzymywany przez Niemców w więzieniu we Włocławku. Prawdopodobnie przetransportowany do obozu przejściowego w Działdowie, gdzie zginął w kwietniu 1940 r.[2]

O. Bartuzi Tadeusz SDB – administrator domu zakonnego w Jaciążku k. Makowa Mazowieckiego. Urodzony 22 września 1907 r. w Warszawie, śluby zakonne złożył 15 sierpnia 1926 r., święcenia kapłańskie 21 czerwca 1936 r. Aresztowany we wrześniu 1941 r. we wsi Podoś k. Jaciążka. Więziony w obozie przejściowym w Działdowie i tam rozstrzelany 4 września 1941 r.[3]

Ks. Biały Władysław – diecezja płocka, proboszcz parafii Janowo, powiat i dekanat przasnyski. Urodzony 20 grudnia 1882 r. w m. Miodusy Perełki k. Wysokiego Mazowieckiego. Święcenia kapłańskie otrzymał 24 czerwca 1909 r. Aresztowany 3 września 1939 r., więziony w Komorowie i Olsztynku do końca października 1939 r., następnie skierowany do kopania ziemniaków u gospodarza niemieckiego w Ostródzie. Odesłany do Olsztynka, stamtąd przewieziony do klasztoru Franciszkanów w Springborn (obecnie Stoczek). Mógł tam odprawiać Mszę św. i odmawiać brewiarz. W grudniu 1939 r. przed Bożym Narodzeniem zesłany do obozu Hohenbruch k. Królewca, od 17 marca 1940 r. przebywał w obozie przejściowym w Działdowie. Zmarł 27 maja 1940 r.[4]

Ks. Błoński Włodzimierz – diecezja płocka, proboszcz parafii Brzozów, powiat sochaczewski. Urodzony 6 września 1900 r. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1925 r. Aresztowany 11 marca 1941 r. i osadzony w obozie przejściowym w Działdowie, zmarł w 1941 r.[5]

Ks. Bromirski Władysław – diecezja płocka, proboszcz parafii w Rokiciu, powiat płocki. Urodzony 22 czerwca 1879 r. w m. Rogowo k. Rypina. Święcenia kapłańskie otrzymał 28 października 1906r. Aresztowany 6 marca 1941 r. w Rokicie, uwięziony w Bądkowie i Płocku, od 7 marca 1941 r. w obozie przejściowym w Działdowie. Zmarł (zamordowany prawdopodobnie podczas epidemii tyfusu – rozstrzelany i pochowany na cmentarzu żydowskim lub lasku miejskim w Działdowie) 14 września 1941 r.[6]

Ks. Broszkiewicz Aleksander – diecezja płocka, administrator parafii Miszewo Strzałkowskie, powiat płocki. Urodzony 27 lutego 1876 r. w Mławie, święcenia kapłańskie otrzymał 24 maja 1902 r. Aresztowany 6 marca 1941 r., uwięziony w Płocku, od 7 marca 1941 r. w obozie przejściowym w Działdowie. Zmarł w 1941 r. Kartoteka obozowa nie podaje dokładnej daty zgonu.[7]

O. Bugaj Mieczysław (Wawrzyniec)  CP – dom zakonny w Przasnyszu. Urodzony 3 lipca 1913 r., śluby zakonne złożył 15 września 1934 r. Święcenia kapłańskie otrzymał 3 lipca 1938 r. Aresztowany 2 kwietnia 1941 r. w Przasnyszu, więziony w obozie przejściowym w Działdowie – zginął 5 sierpnia 1941 r.[8]

Ks. Caban Stefan – diecezja płocka, wikariusz parafii Słupno. Urodzony 31 stycznia 1915 r. w m. Wola par. Czerwińsk, święcenia kapłańskie otrzymał 10 marca 1940 r. w Słupnie z rąk bp. L. Wetmańskiego. Aresztowany w nocy z 5/6 marca 1941 r. w Słupnie. Od 7 marca 1941 r. w obozie przejściowym w Działdowie, wg. urzędowego zawiadomienia zmarł 16 października 1941 r.

Ks. Chwiłowicz Mieczysław – diecezja włocławska, magister, kanonik gremialny Katedry Włocławskiej, sędzia prosynodalny, dyrektor Gimnazjum im. Jana Długosza we Włocławku. Urodzony 25 listopada 1892 r. w m. Jabłonka. Święcenia kapłańskiej otrzymał 22 czerwca 1919 r. Aresztowany 21 października 1939 r. i osadzony w obozach przejściowych w Rudau, Grossmischen k. Królewca. Przetransportowany do obozu przejściowego w Działdowie. Zginął prawdopodobnie w Lesie Białuckim w lutym lub kwietniu 1940 r.[9]

Ks. Ciborowski Tadeusz – diecezja płocka, proboszcz parafii Mały Płock k. Kolna. Urodzony 27 października 1885 r. w Pułtusku. Święcenia kapłańskie otrzymał 8 listopada 1908 r. Aresztowany 11 września 1939 r. i więziony w klasztorze oo. Franciszkanów w m. Springborn (Stoczek), w obozach przejściowych: Hohenbruch k. Królewca (grudzień 1939 r.), następnie w obozie przejściowym w Działdowie od 17 marca 1940 r. Zamęczony w Działdowie lub w Lesie Białuckim 27 maja 1940 r.[10]

Ks. Dmochowski Piotr – diecezja płocka, prałat, archidiakon kapituły katedralnej, archiwista Kurii w Płocku, dziekan w Nasielsku i w Porębie nad Bugiem. Urodzony 22 lutego 1865 r. w m. Rosochate Kościelne powiat łomżyński. Święcenia kapłańskie otrzymał 1 maja 1889 r. Aresztowany i uwięziony 17 lutego 1941 r. w Płocku. Następnie w obozie przejściowym w Działdowie. Zmarł 18 lutego 1941 r. na skutek otrzymania śmiertelnego zastrzyku.[11]

Ks. Giergielewicz Franciszek – diecezja płocka, kanonik honorowy kapituły pułtuskiej, proboszcz parafii w Zieleńcu i Płocku-Radziwiu. Urodzony 26 sierpnia 1886 r. w Dobrzyniu nad Wisłą. Święcenia kapłańskie otrzymał 22 czerwca 1913 r. Aresztowany 19 lutego 1941 r. w Radziwiu o godz. 9:30 po Mszy św., uwięziony w Płocku. Następnie w obozie przejściowym w Działdowie. Zmarł 10 września 1941 r. według kartoteki gestapo w Ciechanowie, na tyfus.[12]

Br. Glinka Franciszek (Antoni) CP – dom zakonny w Przasnyszu. Urodzony 12 sierpnia 1910 r. w m. Szygi powiat mławski. Śluby zakonne złożył 15 sierpnia 1930 r. Aresztowany 2 kwietnia 1941 r. w Przasnyszu, więziony w obozie przejściowym w Działdowie. Zamordowany w lipcu 1941 r.[13]

Ks. Goszczyński Adam – diecezja płocka, proboszcz parafii w Bodzanowie, powiat płocki. Urodzony 13 grudnia 1875 r. w Petrykozach (powiat płocki). Święcenia kapłańskie otrzymał w 1898 r. we Włocławku. Aresztowany 29 października 1939 r. pod zarzutem słuchania radia, uwięziony w Płocku, zwolniony 4 listopada 1939 r. Aresztowany ponownie 6 marca 1941 r. , na noc zamknięty w kościele, od 7 marca 1941 r. przebywał w obozie przejściowym w Działdowie. Według kartoteki gestapo zmarł 11 sierpnia 1941 r.[14]

Kl. Jaworski Stanisław – diecezja płocka, alumn III kursu Seminarium Duchownego w Płocku. Urodzony 15 listopada 1917 r. w m. Dylewo par. Kadzidło.  Pod koniec kwietnia 1940 r. zatrudniony przez komisarza niemieckiego w gminie. Skoro okazało się, że jest klerykiem, został aresztowany pod koniec 1940 r. i uwięziony w Ostrołęce. Przewieziony do obozu przejściowego w Działdowie, gdzie zmarł 8 grudnia 1940 r.[15]

Ks. Jankowski Antoni – diecezja wocławska, prefekt i wikariusz w parafii pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika we Włocławku. Urodzony 17 grudnia 1909 r. w m. Koło. Święcenia kapłańskie otrzymał 17 czerwca 1934 r. Aresztowany 21 października 1939 r. i osadzony w obozie przejściowym Rudau – po trzech tygodniach przeniesiony do obozu Grossmischen k. Królewca. Prawdopodobnie przetransportowany do obozu przejściowego w Działdowie. Zginął w Lesie Białuckim w lutym lub kwietniu 1940 r.[16]

Ks. Kaczorowski Michał – diecezja płocka, proboszcz parafii Sadłowo powiat rypiński. Urodzony 29 września 1878 r. w Proboszczowicach (powiat płocki). Święcenia kapłańskie otrzymał 17 maja 1902 r. Aresztowany 22 października 1939 r. w Sadłowie, więziony w Rypinie, cztery miesiące w Oborach oraz trzy tygodnie w Grudziądzu. Zwolniony 15 marca 1940 r. Aresztowany ponownie 7 marca 1941 r. w m. Bronisław powiat płocki i osadzony w obozie przejściowym w Działdowie. Zmarł 15 czerwca 1941 r.[17]

O. Kaliszka Tadeusz – administrator domu zakonnego w Płocku (Stanisławówka). Urodzony 6 października 1907 r. w Krakowie. Śluby zakonne złożył 24 lipca 1928 r. w Czerwińsku. Święcenia kapłańskie otrzymał 29 maja 1938 r. w Krakowie. Aresztowany 17 lutego 1941 r. i więziony w Płocku, a następnie w obozie przejściowym w Działdowie. Zmarł 10 października 1941 r. (data śmierci wzięta z księgi – kartoteki gestapo ciechanowskiego, które prowadziło obóz w Działdowie).[18]

Ks. Kempiński Stanisław – diecezja włocławska, prefekt parafii Brześć Kujawski. Urodzony 21 września 1907 r. w Dębowej Górze (powiat okulski). Święcenia kapłańskie otrzymał 19 czerwca 1932 r. Aresztowany 21 października 1939 r. na „konferencji” zorganizowanej przez Niemców, która miała dotyczyć wznowienia nauki w szkołach. Osadzony w jednym z obozów przejściowych na terenie Prus Wschodnich. Został osadzony prawdopodobnie w obozie przejściowym w Działdowie, gdzie zginął w 1939 r. lub  (luty lub kwiecień) 1940 r.[19]

Ks. Kleniewski Eugeniusz Paweł – diecezja płocka, wikariusz parafii Łętowo powiat płocki, dekanat wyszogrodzki. Urodzony 17 czerwca 1913 r. w m. Zajączki (powiat płoński). Święcenia kapłańskie 11 marca 1940 r. w Słupnie. Aresztowany 6 marca 1941 r. i uwięziony w kościele w Bodzanowie, a następnie w obozie przejściowym w Działdowie, gdzie zginął 15 września 1941 r.

Ks. Klepaczewski Ludwik – diecezja włocławska, prefekt szkół zawodowych we Włocławku, wikariusz w katedrze pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny we Włocławku, kapelan rezerwy Wojska Polskiego. Urodzony 20 sierpnia 1904 r. w m. Szydłowiec. Święcenia kapłańskie otrzymał 17 czerwca 1934 r. Aresztowany 21 października 1939 r. i osadzony w obozach przejściowych: Rudau, Grossmischen k. Królewca. Prawdopodobnie osadzony w obozie przejściowym w Działdowie. Zamęczony w Lesie Komornickim w kwietniu 1940 r.[20]

Ks. Klimkiewicz Franciszek – diecezja płocka, magister teologii, prałat Jego Świątobliwości oraz kapituły katedralnej, rektor seminarium duchownego w Płocku. Urodzony 2 grudnia 1869 r. w m. Tłuchowo. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1898 r. Aresztowany 17 lutego 1941 r. i uwięziony w Płocku. Od 17 lutego 1941 r. w obozie przejściowym w Działdowie. Zmarł 20 lutego 1941 r.[21]

Ks. Kłapkowski Władysław – diecezja łomżyńska, doktor, profesor Seminarium Duchownego w Łomży, historyk. Urodzony 5 czerwca 1899 r. Święcenia kapłańskie otrzymał 14 września 1924 r. Aresztowany 12 września 1939 r. przebywał w Hohenbruch.  17 stycznia 1940 r. osadzony w obozie przejściowym w Działdowie, gdzie zmarł prawdopodobnie 31 maja 1940 r.[22]

Ks. Kobyliński Stanisław – diecezja płocka, proboszcz parafii Brwilno, powiat płocki. Urodzony 13 stycznia 1894 r. w Makowie Mazowieckim. Święcenia kapłańskie otrzymał 21 grudnia 1929 r. Aresztowany 6 marca 1941 r. i uwięziony w Płocku, osadzony 7 maja 1941 r. w obozie przejściowym w Działdowie. Zmarł 8 grudnia 1941 r.[23]

Ks. Kolator Bronisław – diecezja płocka, kapelan rezerwy Wojska Polskiego, prefekt w Sierpcu. Urodzony 14 lipca 1902 r. w m. Puzdrowizna parafia Brok nad Bugiem. Święcenia kapłańskie otrzymał 10 czerwca 1928 r. Aresztowany 2 grudnia 1940 r. w Sierpcu i osadzony w obozie przejściowym w Działdowie. Zmarł w 1941 r.[24]  

S. Konopacka Franciszka (Katarzyna) Służebniczki z Mariówki, CSSBMVI – dom zakonny w Rokiciu powiat płocki. Urodzona 5 grudnia 1864 r. w Rypinie. Śluby zakonne złożyła 2 lutego 1898 r. Aresztowana 10 marca 1941 r. w Rokiciu. Przetransportowana do obozu przejściowego w Działdowie, gdzie zmarła 24 marca 1941 r.[25]

Ks. Koper Bronisław – diecezja płocka, wikariusz parafii Bodzanów, powiat płocki, dekanat wyszogrodzki. Urodzony 21 czerwca 1903 r. w m. Redlin powiat radomski. Święcenia kapłańskie otrzymał 15 czerwca 1935 r. Aresztowany 29 października 1939 r. i uwięziony w Płocku. Zwolniony 11 listopada 1939 r. i aresztowany ponownie 6 marca 1941 r. w Bodzanowie, przetrzymywany przez noc w kościele został następnego dnia osadzony w obozie przejściowym w Działdowie. Według kartoteki obozowej zmarł na serce podczas epidemii tyfusu 12 listopada 1941 r.[26]

S. Kowalska Mieczysława (Maria Teresa od Dzieciątka Jezus) OMCap.– błogosławiona, klasztor w Przasnyszu. Urodzona 19 września 1902 r. Śluby zakonne złożyła 16 sierpnia 1924 r. Aresztowana 2 kwietnia 1941 r. w Przasnyszu i jeszcze tego samego dnia osadzona w obozie przejściowym w Działdowie, gdzie zmarła w opinii świętości 25 lipca 1941 r. [27] Beatyfikowana 13 czerwca 1999 r. w Warszawie.

O. Kozera Franciszek (Czesław) OFMCAP – gwardian, klasztor w Zakroczymiu. Urodzony 2 października 1910 r. w m. Wysokin powiat opoczyński. Do zakonu wstąpił 14 sierpnia 1927 r. Śluby zakonne złożył 15 sierpnia 1928 r., śluby wieczyste 4 października 1931 r. Święcenia kapłańskie otrzymał 14 lipca 1935 r. Aresztowany 24 listopada 1940 r. w Zakroczymiu i więziony w Nowym Dworze. Następnie w obozie przejściowym w Działdowie od 9 stycznia 1941 r. Zmarł w obozie 12 maja 1941 r.[28]

Ks. Kozłowski Jan – diecezja płocka, wikariusz w parafii Daniszewo (powiat płocki). Urodzony 5 lutego 1913 r. w Głuchowie (powiat łowicki). Święcenia kapłańskie otrzymał 9 lipca 1939 r. Aresztowany 10 listopada 1939 r., po kilku dniach pobytu w więzieniu w Płocku zwolniony. Aresztowany ponownie 6/7 marca 1941 r. i osadzony w kościele w Blichowie. 7 marca 1941 r. przetransportowany do obozu przejściowego w Działdowie. Urzędowe powiadomienie o śmierci datowane jest na dzień 10 października 1941 r.[29]

Ks. Krogulecki Jan – diecezja płocka, kanonik honorowy kapituły pułtuskiej, proboszcz w parafii Biała (powiat płocki). Urodzony 19 sierpnia 1883 r. w m. Ożegowo parafia Siemkowice (powiat wieluński). Święcenia kapłańskie otrzymał 17 maja 1906 r. w Płocku. Aresztowany 7 marca 1941 r. uwięziony w Płocku i osadzony w obozie przejściowym w Działdowie. Według kartoteki z akt gestapo, zmarł 5 września 1941 r. na serce.[30]

Ks. Krysiak Andrzej – diecezja płocka,  magister teologii, kanonik honorowy kolegiaty pułtuskiej, proboszcz parafii Chorzele. Urodzony 23 listopada 1881 r. w Brwilnie (powiat płocki) parafia Radziwie. Święcenia kapłańskie otrzymał 1906 r. w Petersburgu, gdzie też ukończył Akademię Duchowną. Aresztowany 2 września 1939 r. w Dzierzgowie, uwięziony w Janowie i Springborn (klasztor oo. Franciszkanów) do 15 września 1939 r., a następnie w Hohenbruch k. Królewca. Od 17 marca 1940 r. przebywał w obozie przejściowym w Działdowie, gdzie zginął w kwietniu lub na początku czerwca 1940 r.[31]

Ks. Krysiński Jan Julian – diecezja włocławska, prefekt szkół we Włocławku. Urodzony 24 czerwca 1886 r. w Warszawie. Święcenia kapłańskie otrzymał 16 czerwca 1929 r. Aresztowany 21 października 1939 r. i osadzony w obozach przejściowych: Rudau przez trzy tygodnie, Grossmischen pod Królewcem, w obozie koncentracyjnym Mauthausen, gdzie zmarł 1941 r. Istnieje również pogląd, że zginął pod Królewcem, w obozie przejściowym w Działdowie w grupie prefektów i nauczycieli z powiatu włocławskiego.[32]

Ks. Krzemiński Jan – diecezja łomżyńska, prefekt szkół w Ostrołęce. Urodzony 14 lutego 1890 r. Święcenia kapłańskie otrzymał 20 czerwca 1915 r. Współpracował z rodzącą się polską konspiracją niepodległościową Związku Walki Zbrojnej ZWZ. Aresztowany 8 grudnia 1940 r. Osadzony w obozie przejściowym w Działdowie. Zginął prawdopodobnie w pierwszej połowie 1940 r.[33] 

Ks. Kurach Antoni – diecezja płocka, wikariusz parafii Ciechanów. Urodzony 17 stycznia 1909 r. w m. Mozolice Małe powiat radomski. Święcenia kapłańskie otrzymał 6 czerwca 1937 r. Aresztowany 9 września 1939 r. wraz z ks. proboszczem Zaleskim. Został najpierw uwięziony w Hohenstein (Olsztynek), przeniesiony 15 listopada 1939 r. do Springborn (Stoczek), od 17 marca 1940 r. do obozu przejściowego w Działdowie, gdzie zmarł prawdopodobnie w maju 1940 r.[34]

Ks. Kurdziel Jan SDB – prefekt szkół podstawowych w Płocku. Urodzony 23 października 1891 r. w Sosnowcu. Śluby zakonne złożył 5 sierpnia 1909 r. w m. Radna. Święcenia kapłańskie otrzymał 25 maja 1918 r. w m. Albenga. Aresztowany 17 lutego 1941 r., więziony w Płocku. Następnie w obozie przejściowym w Działdowie 18 lutego 1941 r. Według kartoteki gestapo zmarł 22 sierpnia 1941 r.[35]

Br. Kuskowski Stefan (Leonard) CP – dom zakonny w Przasnyszu. Urodzony 6 stycznia 1913 r. w Krzywonodze Małej powiat przasnyski. Śluby zakonne złożył 7 kwietnia 1934 r. Aresztowany 2 kwietnia 1941 r. w Przasnyszu, wywieziony do obozu przejściowego w Działdowie, gdzie zginął 5 sierpnia 1941 r.[36]

Ks. Kuśmierczyk Antoni – diecezja płocka, doktor teologii, dyrektor diecezjalnych stowarzyszeń religijnych w Płocku. Urodzony 31 grudnia 1903 r. w m. Drążdżewo – Kujawy powiat makowski. Święcenia kapłańskie otrzymał 21 grudnia 1930 r. Aresztowany i uwięziony 17 lutego 1941 r. w Płocku, osadzony w obozie przejściowym w Działdowie. Zamarł 11 września 1941 r.[37]

Ks. Latarski Józef – diecezja płocka, wikariusz parafii Obryte powiat i dekanat pułtuski. Urodzony 19 marca 1905 r. w m. Boryszewo Stare parafia Imielnica (powiat płocki). Święcenia kapłańskie otrzymał 10 czerwca 1934 r. Aresztowany 9 września 1939 r. w m. Obryte, przebywał w więzieniu w Działdowie. Od 15 września 1939 r. w Springborn (Stoczek), w grudniu przed Bożym Narodzeniem przywieziony do Honhenbruch k. Królewca. Od 17 marca 1940 r. w obozie przejściowym w Działdowie. Zmarł w maju 1940 r.[38]

Ks. Łada Aleksander – diecezja łomżyńska, magister teologii, proboszcz parafii Stawiski k. Kolna. Urodzony 19 lipca 1902 r. w m. Gać – Sokoła powiat łomżyński. Data święceń kapłańskich nieznana. Aresztowany 9 września 1939 r. i więziony w Prusach Wschodnich, a następnie w obozie przejściowym w Działdowie, gdzie zginął na wiosnę 1940 r.[39]

Ks. Łuczeczko Emil SDB – wikariusz parafii św. Stanisława Kostki w Płocku. Urodzony 13 września 1910 r. w m. Podbuż powiat samborski. Śluby zakonne złożył 24 lipca 1928 r., święcenia kapłańskie otrzymał 29 maja 1938 r. w Krakowie. Aresztowany 17 lutego 1941 r. i więziony w Płocku, a następnie w obozie przejściowym w Działdowie. Według kartoteki gestapo w Ciechanowie zmarł 9 września 1941 r. na zapalnie płuc.[40]

Ks. Łukasiewicz Ludwik – diecezja płocka, proboszcz parafii Daniszewo w dekanacie płońskim (powiat płocki). Urodzony w 1867 r. w m. Jegłówek parafia Kaletniki w diecezji łomżyńskiej. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1892 r. Aresztowany 10 listopada 1939 r., uwięziony w Płocku, zwolniony po kilku dniach. Aresztowany ponownie 6/7 marca 1941 r., przetrzymywany przez noc wraz z innymi księżmi w kościele w Blichowie, osadzony w więzieniu w Płocku a następnie w obozie przejściowym w Działdowie. Według kartoteki obozowej zmarł 26 marca 1941 r. na serce. Prawdopodobna inna data śmierci 10 marca 1941 r.[41]

Ks. Malinowski Stanisław – diecezja płocka, wikariusz parafii w Żurominie. Urodzony 22 kwietnia 1904 r. w Jabłonnie k. Warszawy. Święcenia kapłańskie otrzymał 16 października 1932 r. Aresztowany w kwietniu 1940 r., uwięziony w Sierpcu, zwolniony po oględzinach lekarskich. Aresztowany ponownie 2 grudnia 1940 r. W obozie przejściowym w Działdowie przebywał od 3 grudnia 1940 r. Zmarł przed Bożym Narodzeniem 1940 r.[42]

Ks. Miastkowski Antoni – diecezja włocławska, prefekt i wikariusz w parafii Lubraniec. Urodzony 5 lipca 1911 r. w Kaliszu. Święcenia kapłańskie otrzymał 20 czerwca 1937 r. Aresztowany 15 października 1939 r. i osadzony w jednym z obozów przejściowych zlokalizowanych na terenie Prus Wschodnich. Następnie przewieziony do obozu przejściowego w Działdowie, gdzie zginął wiosną 1940 r.[43]

Ks. Michalak Józef – diecezja płocka, magister teologii, prałat Jego Świątobliwości, kanonik kapituły katedralnej, profesor Seminarium Duchownego w Płocku. Urodzony 6 listopada 1875 r. w m. Ruszków parafia Gołomin (powiat ciechanowski). Święcenia kapłańskie otrzymał w 1900 r. w Petersburgu. Ukończył studia teologiczne na Akademii Duchownej. Aresztowany 10 listopada 1939 r., uwięziony w Płocku. Następnie zwolniony i aresztowany ponownie 18 lutego 1941 r. osadzony w więzieniu w Płocku. Następnie w obozie przejściowym w Działdowie od 18 lutego 1941 r. Zmarł 20 czerwca 1941 r.[44]

Ks. Modzelewski Adolf – diecezja płocka, doktor filozofii, infułat, prałat katedralny w Płocku. Urodzony 17 czerwca 1862 r. w m. Korczaki powiat ostrołęcki. Święcenia kapłańskie otrzymał 24 kwietnia 1887 r. Aresztowany i uwięziony 17 lutego 1941 r. w Płocku, osadzony w obozie przejściowym w Działdowie. Zmarł prawdopodobnie 20 lutego 1941 r. Według kartoteki obozowej zmarł na serce 16 czerwca 1941 r.[45]

Ks. Molak Józef – archidiecezja warszawska, proboszcz parafii Iłów. Urodzony 20 stycznia 1882 r. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1904 r. Aresztowany 11 marca 1941 r. i uwięziony w obozie przejściowym w Działdowie, gdzie zginął w maju 1941 r. w drodze z Działdowa do Dachau.[46]

Ks. Morawski Michał – diecezja włocławska, doktor teologii, docent Uniwersytetu im. Stefana Batorego w Wilnie, profesor Seminarium Duchownego we Włocławku. Urodzony 1 października 1898 r. w Pabianicach, święcenia kapłańskie 3 kwietnia 1921 r. Aresztowany 15 października 1939r. i uwięziony w budynku kina „Słońce” we Włocławku, osadzony w obozach przejściowych: Springoborn, Hohenbruch k. Królewca od grudnia 1939 r. W obozie przejściowym w Działdowie przebywał od 17 marca 1940 r. Zamordowany prawdopodobnie w maju 1940 r.[47]

Ks. Mossakowski Leon – diecezja płocka, proboszcz parafii Zyck powiat płocki. Urodzony 10 kwietnia 1879 r. w Brudzynie. Święcenia kapłańskie otrzymał 17 maja 1902 r. Aresztowany w październiku 1939 r. przebywał 3 miesiące w więzieniu w Radogoszczu. Ponownie aresztowany i przetrzymywany w Radogoszczu. Zwolniony po 3 tygodniach. 18 lutego 1941 r. (lub 14 marca 1941r.) aresztowany po raz trzeci i przewieziony do obozu przejściowego w Działdowie. Data śmierci nieznana.[48]

Ks. Nasiłowski Stanisław – diecezja płocka, proboszcz parafii Słupno. Urodzony 9 marca 1904 r. w Warszawie. Święcenia kapłańskie otrzymał 21 grudnia 1929 r. Aresztowany 6/7 marca 1941 r.
w Słupnie. Od 7 marca 1941 r. w obozie przejściowym w Działdowie. Zmarł 5 maja 1941 r.[49]

Abp Nowowiejski Antoni Julian – diecezja płocka, błogosławiony, doktor teologii, ordynariusz diecezji płockiej. Urodzony 11 lutego 1858 r. w Lubieni powiat sandomierski. Święcenia kapłańskie otrzymał 10 lipca 1881 r. w Płocku. Nominowany na biskupa płockiego 12 czerwca 1908 r., konsekrowany 6 grudnia 1908 r. w Petersburgu. Aresztowany 28 lutego 1940 r. w Płocku, internowany w Słupnie (powiat płocki). 7 marca 1941 r. przetransportowany do obozu przejściowego w Działdowie, gdzie został zamordowany 28 maja 1941 r. (urzędowa data
w dokumentach gestapo) lub 20 czerwca 1941 r. [50] Beatyfikowany 13 czerwca 1999 r. w Warszawie.

Ks. Ogrodowicz Józef – diecezja płocka, proboszcz parafii Radzanów – Płock. Urodzony 9 października 1905 r. w m. Topiąca parafia Łukomie (powiat sierpecki). Święcenia kapłańskie otrzymał 14 czerwca 1931r. Aresztowany 10 marca 1941 r. i osadzony w obozie przejściowym w Działdowie. Zachorował na tyfus plamisty i zmarł na serce 18 września 1941 r.[51]

O. Pajewski Stefan (Sylwiusz) CP – dom zakonny w Przasnyszu. Urodzony 23 sierpnia 1909 r.
w Przasnyszu. Śluby zakonne złożył 15 sierpnia 1928 r. Święcenia kapłańskie otrzymał 23 grudnia 1933 r. Aresztowany 2 kwietnia 1941 r. w Przasnyszu, wywieziony do obozu przejściowego
w Działdowie. Zmarł 5 sierpnia 1941 r.[52]

Ks. Pawlak Antoni – diecezja włocławska, wykładowca w Seminarium Duchownym we Włocławku i ojciec duchowny w liceum im. Piusa X we Włocławku. Urodzony 10 maja 1901 r. w Grodzisku powiat turecki. Święcenia kapłańskie otrzymał 22 czerwca 1930 r. Aresztowany 15 października 1939 r. i uwięziony we Włocławku. Osadzony w obozach przejściowych: Hohenbruch, Springborn. Od 17 marca 1940 r. więziony w obozie przejściowym w Działdowie, gdzie zmarł prawdopodobnie w maju 1940 r.[53]

Kl. Pieńkowski Władysław – diecezja łomżyńska, alumn Seminarium Duchownego w Łomży. Urodzony 30 stycznia 1916 r. Aresztowany 12 września 1939 r. i osadzony w obozie przejściowym w Działdowie. Zmarł wiosną 1940 r.[54]

Kl. Płoszaj Stanisław – diecezja włocławska, alumn Seminarium Duchownego we Włocławku. Urodzony 20 marca 1918 r. Aresztowany 23 października 1939 r. i osadzony w obozach przejściowych: Rudau, Grossmichen k. Królewca. Inna wersja: aresztowany przez Niemców 21 października 1939 r. na „konferencji” zorganizowanej przez Niemców, która miała dotyczyć wznowienia nauki w szkołach. Przetrzymywany w więzieniu we Włocławku. W kwietniu 1940 r. przetransportowany do obozu przejściowego w Działdowie, gdzie zginął.[55]

O. Pływaczyk Wojciech SDB – prefekt szkół zawodowych i powszechnych, dom zakonny
w Płocku. Urodzony 7 marca 1891 r. w m. Jedlec. Śluby zakonne złożył 29 sierpnia 1908 r. w m. Radna. Święcenia kapłańskie otrzymał 10 czerwca 1917 r. we Wrocławiu. Aresztowany 17 lutego 1941 r. i więziony w Płocku i obozie przejściowym w Działdowie. Zmarł prawdopodobnie 19 września 1941 r.[56]

Ks. Przygódzki Julian – diecezja płocka, proboszcz w parafii Bonisław. Urodzony 15 lipca 1901 r. w m. Krajęczyn parafia Królewo (powiat płoński). Święcenia kapłańskie otrzymał 6 czerwca 1931 r. Aresztowany 7 marca 1941 r. i osadzony w obozie przejściowym w Działdowie. Zmarł w 1941 r.[57]

Ks. Ramotowski Władysław – diecezja łomżyńska, proboszcz parafii Zawady powiat łomżyński. Urodzony 15 maja 1883 r. w m. Uścianki. Święcenia kapłańskie otrzymał 20 maja 1906 r. Aresztowany 12 września 1939 r. i osadzony w obozie przejściowym w Działdowie, gdzie zginął w marcu 1940 r.[58]

Ks. Roesler Aleksander – diecezja płocka, proboszcz parafii Gzy, dekanat Pułtusk. Urodzony 8 czerwca 1883 r. w Pułtusku. Święcenia kapłańskie otrzymał 9 czerwca 1906 r. Aresztowany 30 czerwca 1941 r. w m. Gzy i uwięziony w Pułtusku, następnie w obozie przejściowym w Działdowie od 29 lipca 1941 r. Według wiadomości urzędowej zmarł 1 września 1941 r.[59]

Ks. Rogalski Czesław – diecezja płocka, proboszcz parafii Słupia, powiat płocki. Urodzony 19 kwietnia 1903 r. w m. Wólka (powiat ciechanowski). Święcenia kapłańskie otrzymał 10 czerwca 1928 r. Aresztowany w listopadzie 1939 r. Zwolniony po kliku dniach, aresztowany ponownie 7 marca 1941 r., uwięziony w  Płocku i osadzony w obozie przejściowym w Działdowie. Według wiadomości urzędowej zmarł 9 września 1941 r.[60]

Ks. Rogiński Józef – diecezja łomżyńska, magister teologii, szambelan Jego Świątobliwości, kanonik katedralny w Łomży, dyrektor Akcji Katolickiej. Urodzony 19 kwietnia 1891 r., święcenia kapłańskie otrzymał 13 czerwca 1914 r. Aresztowany 11 września 1939 r. i więziony w klasztorze oo. Franciszkanów w m. Springborn (Stoczek), w obozach przejściowych: Hohenbruch k. Królewca. Od 17 marca 1940 r. więziony w obozie przejściowym w Działdowie, gdzie zginął 27 kwietnia 1940 r.[61]

O. Rosiński Jan (Józef) CP – dom zakonny w Przasnyszu. Urodzony 6 kwietnia 1910 r. Śluby zakonne złożył 15 września 1931 r., święcenia kapłańskie otrzymał 6 czerwca 1936 r. Aresztowany 2 kwietnia 1941 r. w Przasnyszu, więziony w obozie przejściowym w Działdowie, gdzie zmarł
5 sierpnia 1941 r.[62]

Ks. Roszkowski Czesław – diecezja płocka, wikariusz parafii Lachowo powiat szczuczyński. Urodzony 30 sierpnia 1912 r.  w m. Płonka powiat wysoko-mazowiecki. Święcenia kapłańskie otrzymał 22 maja 1937 r. Aresztowany 12 września 1939 r. w m. Zawady, osadzony w obozie przejściowym w Działdowie, gdzie zginął na wiosnę 1940 r.[63]

Ks. Rościszewski Józef – diecezja płocka, doktor teologii, profesor filozofii i teologii dogmatycznej, kanonik, emeryt zamieszkały w Płocku. Urodzony 13 stycznia 1859 r. w m. Kosiny Stare parafia Żurominek Kapitulny powiat mławski. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1883 r. w Płocku. Aresztowany 17 lutego 1941 r. w Płocku i zesłany do obozu przejściowego w Działdowie, gdzie zmarł 18 lutego 1941r.[64]

Ks. Ruszkowski Franciszek – archidiecezja warszawska, proboszcz parafii Kamion pw. św. Michała Archanioła i św. Anny. Urodzony 15 marca 1906 r. Święcenia kapłańskie otrzymał 1929 r. Aresztowany 8 lub 11 marca 1941 r. podczas aresztowań polskich kapłanów katolickich rejencji ciechanowskiej. Uwięziony w obozie przejściowym w Działdowie, gdzie zginął w 1941 r.[65]

Ks. Salwowski Józef – diecezja płocka,  proboszcz parafii Łęg, dekanat Raciąż (powiat płocki). Urodzony 6 czerwca 1875 r. w m. Murkowo parafia Orszynowo (powiat płocki). Święcenia kapłańskie otrzymał 27 maja 1900 r. we Włocławku. Aresztowany 7 marca 1941 r. i zesłany do obozu przejściowego w Działdowie. Według wiadomości urzędowej zmarł 8 września 1941 r.[66]

Br. Siwoski Makary (Tadeusz) CP –dom zakonny w Przasnyszu. Urodzony 26 września 1907 r. w m. Duczymin, powiat przasnyski. Śluby zakonne złożył 8 grudnia 1931 r. Aresztowany 2 kwietnia 1941 r. w Przasnyszu, więziony w obozie przejściowym w Działdowie, gdzie zginął 5 sierpnia 1941r.[67]

Ks. Skarżyński Bolesław – diecezja płocka, kanonik honorowy kapituły pułtuskiej, proboszcz parafii Zagroba (powiat płocki). Urodzony 16 sierpnia 1867 r. we wsi Krajewo Białe, parafia Zambrów. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1889 r. Aresztowany 6 marca 1941 r. w m. Zagroba, przetrzymywany przez noc w kościele w Bielsku, następnego dnia zesłany do obozu przejściowego w Działdowie. Według kartoteki gestapo zmarł 12 sierpnia 1941 r.[68]

Ks. Skierkowski Władysław – diecezja płocka, kanonik honorowy kapituły pułtuskiej, proboszcz parafii w Imielnicy (powiat płocki). Urodzony 12 marca 1886 r. w m. Głuzek parafia Bogusze k. Mławy. Święcenia kapłańskie otrzymał 23 kwietnia 1912 r. Aresztowany 6 marca 1941 r. W obozie przejściowym w Działdowie przebywał od 7 marca 1941 r. Według kartoteki gestapo zmarł 12 sierpnia 1941 r. na zapalenie płuc.[69]

Ks. Sobociński Józef – diecezja płocka, proboszcz parafii Sikórz, powiat i dekanat płocki. Urodzony 4 października 1891 r. w m. Skępe. Święcenia kapłańskie otrzymał 19 maja 1923 r. Aresztowany z 6/7 marca 1941r. i uwięziony w Płocku. W obozie przejściowym w Działdowie od 7 marca 1941 r. Według kartoteki obozowej zmarł 20 września 1941 r.[70]

Ks. Stefańczyk Faustyn – diecezja włocławska, profesor liceum im. Piusa X we Włocławku. Urodzony w 1897 r. w m. Dmenin powiat radomszczański. Święcenia kapłańskie otrzymał 17 sierpnia 1919 r. Aresztowany 15 października 1939 r. i uwięziony w kinie „Słońce” we Włocławku. Osadzony w obozach przejściowych: Sprinborn, Hohnebruch od grudnia 1940 r. W obozie przejściowym w Działdowie przebywał od 17 marca 1940 r., gdzie zmarł prawdopodobnie w maju 1940 r.[71]

Ks. Stępkowski Stanisław SDB – wikariusz parafii św. Stanisław Kostki w Płocku. Urodzony 29 grudnia 1903 r. w Aleksandrowie Kujawskim. Śluby zakonne złożył 23 września 1923 r. w Kleczy Dolnej. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1933 r. w Krakowie. Aresztowany 17 lutego 1941 r.
i więziony w Płocku, następnie w obozie przejściowym w Działdowie. Zmarł prawdopodobnie 22 sierpnia 1941 r.[72]

Ks. Strojnowski Józef – diecezja płocka, prałat kapituły pułtuskiej, dyrektor Stowarzyszenia Młodzieży Żeńskiej, proboszcz parafii w m. Góra. Urodzony 6 kwietnia 1872 r. w Płońsku. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1894 r. Aresztowany 10 marca 1941 r. i osadzony w obozie przejściowym w Działdowie. Zmarł prawdopodobnie 13 czerwca 1941 r. lub, według innych źródeł, 1 września 1941 r.[73]

Ks. Szczepanowski Stanisław lub Dąbrowicz-Szczepanowski Stanisław Feliks – diecezja włocławska, prefekt szkół średnich Włocławek-Glinki. Urodzony 18 września 1901 r. Święcenia kapłańskie otrzymał 29 sierpnia 1926 r. Aresztowany 21 października 1939 r. i osadzony w obozach przejściowych: Rudau (ok. trzech tygodni), Grossmischen k. Królewca. Prawdopodobnie przewieziony do obozu przejściowego w Działdowie, gdzie zginął w kwietniu 1940 r.[74]

Ks. Szczepański Jan – diecezja płocka, proboszcz parafii Giżyce. Urodzony 21 czerwca 1902 r. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1928 r. Aresztowany 11 marca 1941 r., uwięziony w Płocku
i osadzony w obozie przejściowym w Działdowie. Zmarł prawdopodobnie w 1941 r. lub 1942 r.[75]

Ks. Szczodrowski Marian SDB – profesor gimnazjum im. Ks. Jana Długosza we Włocławku. Urodzony 22 czerwca 1894 r. w m. Lubichów, powiat starogardzki. Święcenia kapłańskie otrzymał 27 sierpnia 1929 r. w Turynie. Aresztowany 21 października 1939 r. i osadzony w obozach przejściowych: Rudau przez trzy tygodnie, Grossmischen k. Królewca. Prawdopodobnie przewieziony do obozu przejściowego w Działdowie, gdzie zginął w kwietniu 1940 r.[76]

Ks. Szydłowski Jan – diecezja płocka, doktor filozofii i teologii, profesor Seminarium Duchownego w Płocku. Urodzony 7 lutego 1892 r. w m. Stawie parafia Gąbin powiat gostyniński. Święcenia kapłańskie otrzymał 27 czerwca 1915 r. Aresztowany 18 lutego 1941 r. w Płocku, następnie w obozie przejściowym w Działdowie, gdzie zmarł 26 sierpnia 1941 r.[77]

Ks. Szymczyk Józef – diecezja łomżyńska, wikariusz parafii Stawiski koło Kolna. Urodzony 3 października 1914 r. w m. Janówka powiat augustowski. Święcenia kapłańskie otrzymał  30 kwietnia 1939 r. Aresztowany 9 września 1939 r. został osadzony w obozie przejściowym w Działdowie, zmarł w marcu 1940 r.[78]

Ks. Trojańczyk Piotr Aleksander – diecezja płocka, kapelan ss. Magdalenek w Białej, powiat płocki. Urodzony 30 kwietnia 1887 r. w m. Zawady, powiat sochaczewski. Święcenia kapłańskie otrzymał 22 czerwca 1913 r. Aresztowany 7 marca 1941 r., uwięziony w Płocku i zesłany do obozu przejściowego w Działdowie. Zmarł prawdopodobnie w sierpniu 1941 r.[79]

Ks. Walczak Antoni – diecezja płocka, proboszcz parafii w Blichowie, powiat płocki. Urodzony 31 maja 1903 r. w m. Chotom, powiat ciechanowski. Święcenia kapłańskie otrzymał 21 grudnia 1929r. Aresztowany 7 marca 1941 r. i zesłany do obozu przejściowego w Działdowie. Według kartoteki gestapo, zmarł 25 sierpnia 1941 r. na zapalenie opon mózgowych.[80]

Ks. Wądołowski Franciszek – diecezja łomżyńska, magister teologii, kanonik katedralny w Łomży, prałat i wikariusz generalny. Urodzony 8 grudnia 1880 r. w m. Konopki powiat suwalski. Święcenia kapłańskie otrzymał 15 kwietnia 1905 r. Aresztowany 12 września 1939 r. więziony w klasztorze oo. Franciszkanów w Springborn (Stoczek). Osadzony w obozach przejściowych: Hohnebruch k. Królewca od połowy grudnia 1939 r. Od 17 marca 1940 r. w obozie przejściowym w Działdowie, gdzie zmarł w maju 1940 r.[81]

Bp Wetmański Leon – diecezja płocka, błogosławiony, sufragan płocki. Urodzony 10 kwietnia 1886 r. w Żurominie, powiat sierpecki. Święcenia kapłańskie otrzymał 23 czerwca 1912 r. Nominowany na sufragana płockiego 19 grudnia 1927 r. (kościół tytularny w Kamako, Armenia), konsekrowany na biskupa 22 kwietnia 1928 r. Aresztowany po raz pierwszy 10 listopada 1939 r. i uwięziony w Płocku. Zwolniony i ponownie aresztowany 28 lutego 1940 r. i internowany w Słupnie. 7 marca 1941 r. przewieziony do obozu przejściowego w Działdowie, gdzie według kartoteki gestapo, zmarł 10 października 1941 r.[82] Beatyfikowany 13 czerwca 1999 r. w Warszawie.

Ks. Więckowski Antoni – diecezja płocka, kapelan rezerwy Wojska Polskiego, proboszcz parafii Zakroczym. Urodzony 20 października 1902 r. w m. Grodziec, powiat płoński. Święcenia kapłańskie otrzymał 21 grudnia 1929 r. Aresztowany 24 listopada 1940 r., uwięziony w Nowym Dworze, od 9 stycznia 1941 r. w obozie przejściowym w Działdowie. Zmarł 19 stycznia 1940 r.[83]

Ks. Wilkowski Adam – diecezja płocka, proboszcz parafii Bądkowo, powiat płocki, dekanat dobrzyński n. Wisłą. Urodzony 2 października 1897 r. w m. Kozarze, parafia Kuczyn. Święcenia kapłańskie otrzymał 11 kwietnia 1925 r. Aresztowany w nocy z 6/7 marca 1941 r., uwięziony w Płocku, od 7 marca 1941 r. w obozie przejściowym w Działdowie.[84]

Ks. Wiloch Jan Ludwik – diecezja płocka, proboszcz parafii Łętowo, powiat płocki. Urodzony 3 sierpnia 1886 r. w Płocku. Święcenia kapłańskie otrzymał 24 czerwca 1909 r. Aresztowany 6 marca 1941 r., uwięziony w Bodzanowie, od 7 marca 1941 r. w obozie przejściowym w Działdowie, gdzie zmarł 16 sierpnia 1941 r.[85]

Ks. Wiśniewski Eugeniusz – diecezja płocka, proboszcz parafii Ciachcin, powiat płocki. Urodzony w 1894 r., święcenia kapłańskie otrzymał w 1920 r. Aresztowany 6 marca 1941 r. W obozie przejściowym w Działdowie przebywał od 7 marca 1941 r. Zmarł 14 sierpnia 1941 r.[86]

S. Włodarska Anna (Klemensa) Służebniczka z Mariówki-CSSBMVI – dom zakonny w Rokiciu powiat płocki. Urodzona 6 sierpnia 1880 r. koło Ciechanowa. Śluby zakonne złożyła 17 maja 1911 r. Aresztowana 10 marca 1941 r. w m. Rokicie. Więziona w obozie przejściowym w Działdowie, gdzie zmarła 15 marca 1941 r.[87]

Ks. Zaleski Adam – diecezja płocka, magister filozofii, kanonik honorowy katedry płockiej, profesor Seminarium Duchownego w Płocku, kapelan abp. Nowowiejskiego. Urodzony 18 października 1899 r. w m. Czemno powiat gostyniński. Święcenia kapłańskie otrzymał 6 czerwca 1926 r. Aresztowany 2 czerwca 1940 r. i będąc kapelanem biskupa płockiego dzielił jego los. Od 7 marca 1941 r. więziony w obozie przejściowym w Działdowie, gdzie zginął 8 grudnia 1941 r.[88]

Ks. Zalewski Julian – diecezja płocka, proboszcz parafii Bulkowo i Polichno, powiat płocki, dekanat Wyszogród. Urodzony 13 października 1870 r. w m. Nur. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1894 r. Aresztowany 6 marca 1941 r., przetrzymywany przez noc w kościele w Bodzanowie, zesłany do obozu przejściowego w Działdowie, zmarł w 1941 r.[89]

O. Załoga Eugeniusz (Czesław) CP – dom zakonny w Przasnyszu. Urodzony 15 września 1914 r., święcenia kapłańskie otrzymał 3 lipca 1938 r. Aresztowany 2 kwietnia 1941 r. w Przasnyszu, więziony w obozie przejściowym w Działdowie, gdzie zginął 5 sierpnia 1941 r.[90]

Ks. Zaremba Jan – diecezja płocka, proboszcz parafii Sobowo, powiat płocki, dekanat Dobrzyń n. Wisłą. Urodzony 22 kwietnia 1876 r. w m. Dąbrowa – Dołęgi k. Wysokie Mazowieckie. Święcenia kapłańskie otrzymał 1 czerwca 1901 r. w Warszawie. Aresztowany 6 marca 1941 r. doprowadzony na posterunek policji w m. Brudzeń, przez noc przetrzymywany w kościele bądkowskim. Od 7 marca 1941 r. w obozie przejściowym w Działdowie, zmarł 2 maja 1941 r.[91]

Br. Zawadzki Adam – elektromechanik, dom zakonny w Jaciążku. Urodzony 24 grudnia 1906 r. w Warszawie. Śluby zakonne złożył 1 sierpnia 1936 r. w Czerwińsku. Aresztowany we wrześniu 1941 r. we wsi Podoś k. Jaciążka, więziony w obozie przejściowym w Działdowie, gdzie zmarł
4 września 1941 r. (prawdopodobnie rozstrzelany).[92]

Ks. Zawidzki Jan – diecezja płocka, kanonik honorowy kapituły pułtuskiej, proboszcz parafii Staroźreby, powiat i dekanat płocki. Urodzony 3 czerwca 1889 r. w m. Kowale powiat płoński. Święcenia kapłańskie otrzymał 22 czerwca 1913 r. Aresztowany 6 marca 1941 r. w Staroźrebach, zesłany do obozu przejściowego w Działdowie, zmarł 18 sierpnia 1941 r. na tyfus.[93]

Ks. Żołędziowski Kazimierz – archidiecezja warszawska, wikariusz w parafii Młodzieszyn. Urodzony 19 listopada 1892 r. lub 24 stycznia 1889 r. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1928 r. Aresztowany 11 marca 1941 r., uwięziony w Płocku, następnie w obozie przejściowym w Działdowie, gdzie zmarł. Dokładna data śmierci nie jest znana.[94]

Opracował: Andrzej Rutecki


[1] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 281.

[2] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 6, z. 4, s. 518.

[3] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 9, z. 5, s. 131 – 132.

[4] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 282.

[5] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 349.

[6] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 284.

[7] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 284.

[8] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 9, z. 5, s. 383.

[9] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 6, z. 4, s. 444.

[10] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 176.

[11] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 288.

[12] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 293 – 294.

[13] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 9, z. 5, s. 385.

[14] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 295 – 296.

[15] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 338.

[16] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 6, z. 4, s. 460.

[17] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 302.

[18] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 9, z. 5, s. 138

[19] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 6, z. 4, s. 464.

[20] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 6, z. 4, s. 465.

[21] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 304.

[22] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 178.

[23] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 304.

[24] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 304.

[25] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 9, z. 5, s. 630.

[26] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 305.

[27] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 9, z. 5, s. 501.

[28] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 9, z. 5, s. 233.

[29] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 305.

[30] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 306.

[31] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 306.

[32] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 6, z. 4, s. 471.

[33] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 179.

[34] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 308.

[35] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 9, z. 5, s. 142.

[36] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 9, z. 5, s. 179.

[37] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 309.

[38] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 309.

[39] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 180.

[40] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 9, z. 5, s. 144.

[41] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 311.

[42] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 311.

[43] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 6, z. 4, s. 479.

[44] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 313.

[45] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 314 – 315.

[46] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 365.

[47] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 482.

[48] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 315.

[49] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 315.

[50] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 278.

[51] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 316 – 317.

[52] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 9, z. 5, s. 384.

[53] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 6, z. 4, s. 488.

[54] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 200.

[55] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 6, z. 4, s. 524.

[56] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 9, z. 5, s. 151.

[57] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 318.

[58] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 185.

[59] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 320.

[60] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 321.

[61] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 186.

[62] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 9, z. 5, s. 384.

[63] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 186.

[64] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 322.

[65] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 372.

[66] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 322.

[67] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 9, z. 5, s. 385.

[68] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 323.

[69] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 323.

[70] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 324.

[71] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 6, z. 4, s. 501.

[72] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 9, z. 5, s. 154.

[73] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 325.

[74] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 6, z. 4, s. 503.

[75] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 377.

[76] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 6, z. 4, s. 503.

[77] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 327.

[78] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 196.

[79] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 328.

[80] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 329.

[81] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 197.

[82] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 280.

[83] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 330

[84] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 331.

[85] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 331.

[86] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 331.

[87] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 9, z. 5, s. 633.

[88] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 332 – 333.

[89] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 333.

[90] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 9, z. 5, s. 384.

[91] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 334.

[92] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 9, z. 5, s. 175.

[93] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 334.

[94] W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, t. 4, z. 2, s. 382.

Author: Andrzej Rutecki

Date: 4 grudnia 2023

Męczennicy znakiem pokoju.


Ruszamy z kolejnym projektem. W przyszłym roku będziemy obchodzić 25. rocznicę wyniesienia na ołtarze 108 męczenników II wojny światowej oraz ks. Stefana Wincentego Frelichowskiego. Okazją do spotkań jest również 25. rocznica VII pielgrzymki Jana Pawła II do Polski.

Ludzie pokoju godni są imienia synów Bożych” mówił Jan Paweł II podczas homilii beatyfikacyjnej ks. Stefana Frelichowskiego. Męczennicy obozów koncentracyjnych wprowadzali pokój między braćmi-więźniami, którzy cierpieli męki z rąk niemieckiego okupanta. Ci ludzie pokoju są wielkim darem dla Polski i Kościoła. Byli nimi bez wątpienia biskupi płoccy: A. Nowowiejski, L. Wetmański, ks. Frelichowski, s. Maria Teresa Kowalska, Marianna Biernacka, o. A. Kopaliński, s. A. Kotkowska czy Natalia Tułasiewicz.

Projekt realizowany przez Stowarzyszenie Pamięć i Tożsamość

Termin oraz tematy prelekcji mogą ulec zmianie. O wszystkich informacjach będziemy informowali na bieżąco.

Author: Andrzej Rutecki

Date: 27 listopada 2023

Kongres 108 – postać bł. Marii Teresy Kowalskiej


Bł. S. Maria Teresa Kowalska – kontemplowała przymiot miłosierdzia Bożego najpierw w swoim życiu klasztornym, potem zaś w czasie via crucis działdowskiego lagru. Zanurzenie w tajemnicy miłosiernego oblicza Ojca, objawionej także w Jego umiłowanym Synu, stało się dla mniszki szkołą formacji duchowej postawy; kontemplacja ta uczyniła Błogosławioną zdolną do przyjęcia od Boga daru prawdziwie miłosiernych oczu, które nigdy nie podejrzewały i nie sądziły według zewnętrznych okoliczności i pozorów; miłosiernego sensus audiendi,aby ogarnąć posłuszeństwem z miłości potrzeby innych, ich bólu i cierpienia; miłosiernego języka, aby nigdy z jej ust nie wychodziła„żadna mowa szkodliwa, lecz tylko budująca” (Ef 4,29), aby nie mówiła ujemnie o siostrach i bliźnich, ale dla każdego miała słowo pociechy,łagodności i pokoju.

Mieczysława Kowalska (imię zakonne Maria Teresa od Dzieciątka Jezus) urodziła się w Warszawie 19 września 1902 r. w rodzinie zateizowanej. Mimo takiej sytuacji, już od młodych lat prowadziła głębokie życie pobożne, np. należała do wielu bractw, m.in. Szkaplerza Niepokalanego Poczęcia Serca Jezusowego, Żywego Różańca, Matki Bożej Dobrej Śmierci czy Apostolstwa Chorych. W wieku 13 lat przystąpiła do I Komunii św. W dniu 23 stycznia 1923 r. wstąpiła do zakonu Mniszek Klarysek Kapucynek w Przasnyszu (klasztor klauzurowy).12 sierpnia 1923 r. rozpoczęła nowicjat przyjmując imię Maria Teresa od Dzieciątka Jezus. Główną motywacją życia klauzurowego było pragnienie zadośćuczynienia Bogu za niewiarę własnej rodziny.

Śluby wieczyste złożyła 26 lipca 1928 r. Była osobą otwartą na wszystkich i wszystko. Swoją pracowitością i postawą zjednywała sobie zaufanie. Cieszyła się dużym szacunkiem i uznaniem ze strony przełożonych i sióstr. Pełniła kolejno różne obowiązki: furtianki,zakrystianki, bibliotekarki, mistrzyni nowicjatu i radnej w zarządzie monasteru: „Pomimo wątłego zdrowia posługi te spełniała z wielkim poświęceniem i radością. Wobec sióstr była łagodna i delikatna,bezpretensjonalna i zawsze wdzięczna, o wielkiej kulturze ducha”. Na krzyżu w swojej celi w klasztorze napisała: „Cicho, cichuteńko,bo mój Jezus kona”.

Aresztowana wraz z innymi siostrami 2 kwietnia 1941 r. w Przasnyszu i jeszcze tego samego dnia osadzona w obozie przejściowym w Działdowie. W koszarowej celi wspólnie z siostrami s. Maria Teresa odmawiała modlitwę brewiarzową, Różaniec święty, odprawiała Drogę Krzyżową, medytacje. W ten sposób siostry próbowały przetrwać bestialskie warunki. Po miesiącu pobytu stan chorej na gruźlicę s. Marii Teresy Kowalskiej pogarszał się z dnia na dzień. Potworny głód, brud, brak wody do ugaszenia pragnienia i potrzeb higienicznych,przy coraz częstszych krwotokach (nawrót gruźlicy), brak opieki lekarskiej powodował, że bardzo cierpiała, lecz cierpienia znosiła cierpliwie. Leżąc na ziemi świadoma bliskiej śmierci mówiła: „Ja stąd nie wyjdę, swoje życie poświęcam, żeby siostry mogły wrócić”. Wiedziała, że umiera, co jakiś czas pytała Opatkę: „Mateczko, długo jeszcze? Czy prędko umrę? Tak długo?… Gdzie mój Różaniec? Swoim pogodzeniem się ze śmiercią, z wolą Bożą, budowała na duchu uwięzione z nią siostry”.

Jej ostatnimi słowami były: „Przyjdź Panie Jezu”. Zmarła w nocy 25 lipca 1941 r. o godz. 3:30. Ciało jej zabrano dopiero o godz. 15:00. Prawdopodobnie spoczęła w jednej z masowych mogił niedaleko Działdowa. Jej ciała nigdy nie odnaleziono.

Śmierć s. Marii Teresy wywarła duże wrażenie na przebywających w tej samej celi siostrach. Dwa tygodnie po śmierci s. Marii Teresy Kowalskiej, 7 sierpnia 1941 r., zostały zwolnione z obozu i wywiezione w okolice Suwałk. W przekonaniu sióstr ofiara cierpienia i męczeńskiej śmierci Błogosławionej wyjednała im to rychłe uwolnienie, tak jak obiecała przed śmiercią.

Fragment książki „Jasne promienie w obozie męki” autorstwa Andrzeja Ruteckiego (Działdowo 2023).

Author: Andrzej Rutecki

Date: 5 listopada 2023

Kongres 108 – postać bł. Leona Wetmańskiego


Bł. Bp Leon Wetmański – liście pasterskim bp. Nowowiejskiego o podniesieniu do godności biskupiej ks. Leona Wetmańskiego czytamy:

Mój nowy pomocnik na wysokim urzędzie biskupim, zjednoczony siłą i łaską z Najwyższym Pasterzem, będzie i mnie, biskupowi Waszemu, i Wam, kapłanom i wiernym, służył w miarę potrzeby i łaski Bożej. Stąd, aby urząd ten dostojny, który mu Stolica Apostolska nadała, pomocnika mojego w czynnościach biskupich, mógł być wyzyskany należycie, niniejszym, zgodnie z prawem kanonicznym, mianuję go także zastępcą swoim w zarządzie diecezji, tj. swoim wikariuszem generalnym,ze wszystkimi przysługującymi temu urzędowi władzami.

Droga do świętości Leona, późniejszego kapłana i biskupa męczennika rozpoczęła się 10 kwietnia 1886 r. w Żurominie. Rodzice Adam i Kordula z d. Chądzyńska, ochrzcili swojego syna 18 kwietnia w parafii w Lubowidzu. 23 czerwca 1912 r. otrzymał święcenia kapłańskie z rąk bp. A. Nowowiejskiego. 7 września 1918 r. otrzymał od biskupa Nowowiejskiego nominację na profesora ascetyki i mistyki oraz ojca duchownego w płockim seminarium.

Ojciec Leon obejmował duchową opieką kleryków, posługiwał im w konfesjonale, prowadził konferencje i rekolekcje – należał do najbardziej wszechstronnych rekolekcjonistów Polski międzywojennej. W wyniku starań biskupa Nowowiejskiego nominacja ks. Leona Wetmańskiego została ogłoszona przez papieża Piusa XI 19 grudnia 1927 r. Ks. Leon został sufraganem płockim i otrzymał tytularne biskupstwo w Kamako w Armenii. 22 kwietnia 1928 r. odbyła się uroczystość konsekracji biskupa Wetmańskiego w płockiej katedrze.

We wspomnieniach prof. Klemensa Jędrzejewskiego, który zarysowuje portret błogosławionego biskupa i męczennika czytamy:

Pracowitość zdyscyplinowana, pobudzona ambicją osiągnięć.Intelektualizm odtwórczy. […] Niechęć do tytułów, odznak, krytyczny stosunek do popularnych autorytetów […]. Ideał – mniejsze środowisko, nieduże grono, możność kontynuowania kontaktów osobistych w obranym kierunku. Ład w organizowaniu życia codziennego […]. W mowie – unikanie frazesów, czasami brak przejrzystego planu, widoczna, zniewalająca szczerość,wybuch liryzmu, gdy chodzi o przykłady z życia Pana Jezusa,matki Boskiej, Świętych. […] Negatywny stosunek do słabostek nałogu, marnowania czasu drogiego, do wystawnej gościnności,pochlebstwa. Ucieczka do kontemplacji melodii, do lektury.Tęsknota do uczuć rodzinnych, znajdująca swój wyraz w stosunku do sióstr, do starców opuszczonych.

Biskup Wetmański 8 marca 1941 r. został osadzony w niemieckim obozie śmierci Soldau, gdzie został zamęczony przez niemieckiego okupanta. Prawdopodobnie został zamordowany wraz z innymi kapłanami, kiedy likwidowano pozostałych przy życiu więźniów, po epidemii tyfusu w lipcu i sierpniu 1941r. Oficjalne zawiadomienie władz niemieckich podało datę zgonu na dzień 10 października 1941 r.

Fragment książki „Jasne promienie w obozie męki” autorstwa Andrzeja Ruteckiego (Działdowo 2023).

Author: Andrzej Rutecki

Date:

Napisz do nas