85 słów, 1 minuta czasu czytania.

Działdowska konferencja o niemieckich i sowieckich zbrodniach przeszła już do historii.
Dziękujemy wszystkim tym, którzy spędzili z nami ten czas – w kaplicy zamkowej oraz tym wszystkim, którzy oglądali nas za pośrednictwem portalu Moje Działdowo.
Dziękujemy Muzeum Pogranicza w Działdowie: Panu Dyrektorowi i pracownikom, a szczególnie Panu Arturowi Barcikowskiemu, który poprowadził dzisiejszą konferencję.
Dziękujemy prelegentom za przygotowane referaty i wystąpienia.
Konferencja odbyła się pod patronatem Starosty Działdowskiego i Burmistrza Działdowa.
Zadanie było finansowane ze środków Powiatu Działdowskiego.
Poniżej kilka zdjęć z dzisiejszej konferencji, archiwum Muzeum Pogranicza.

239 słów, 1 minuta czasu czytania.

28 maja 2025 roku, w kaplicy działdowskiego zamku, odbyła się uroczysta promocja najnowszej publikacji autorstwa Andrzeja Ruteckiego, wiceprezesa Stowarzyszenia Pamięć i Tożsamość. Książka nosi tytuł „Pasterz, nauczyciel, męczennik. Arcybiskup Antoni Julian Nowowiejski (1858-1941)” i poświęcona jest życiu oraz działalności wybitnego duchownego, który przez wiele lat pełnił funkcję zarządcy Diecezji Płockiej.

Publikacja Ruteckiego dogłębnie bada życie arcybiskupa Nowowiejskiego, ukazując jego nieoceniony wkład w rozwój duchowy i edukacyjny regionu. Szczególny nacisk położono na dramatyczne wydarzenia z okresu II wojny światowej, kiedy to arcybiskup został aresztowany i osadzony w niemieckim obozie „Soldau”. Tragiczna śmierć duchownego w obozie stanowi poruszający finał jego życia.

Wydarzenie prowadził Piotr Kozikowski, pracownik Miejskiej Biblioteki Publicznej w Działdowie, który zadawał autorowi pytania dotyczące procesu tworzenia książki. Dyskusja objęła także trudne tematy związane z okolicznościami śmierci arcybiskupa Nowowiejskiego, co wzbudziło duże zainteresowanie zgromadzonych.

Promocja przyciągnęła liczne grono zainteresowanych, w tym członków Działdowskiej Kuźni Słowa, którzy czytali fragmenty książki oraz prof. dr hab. Wiesława Jana Wysockiego, który pełnił rolę recenzenta publikacji. Obecność tak znamienitych gości podkreśliła znaczenie tego wydarzenia dla lokalnej społeczności oraz dla wszystkich, którzy interesują się historią i dziedzictwem Polski.

Spotkanie było nie tylko okazją do zapoznania się z nową książką Andrzeja Ruteckiego, ale także do refleksji nad losem arcybiskupa Nowowiejskiego i jego niezłomną postawą w obliczu okrutnych prób, jakie przyniosła mu historia.

Czekamy na kolejną publikację pisarza, tym razem poświęconą bp. Leonowi Wetmańskiemu, którzy również jest patronem Działdowa i męczennikiem KL Soldau.

Zdjęcia: Muzeum Pogranicza w Działdowie

28 maja 1941 r. w Lager Soldau został zamęczony abp. Antoni Julian Nowowiejski – biskup płocki i od 2010 r. jeden z patronów miasta Działdowo. W tym roku przypada 84. rocznica Jego męczeńskiej śmierci.

Z zeznań więźnia Soldau: „Arcybiskup Nowowiejski umarł jeszcze przed wybuchem wojny niemieckiego-rosyjskiej, zdaje się, że w maju 1941 r. Księża mówili, że umarł on z głodu, w pozycji siedzącej, w futrze”.

Kartka z kalendarza. Niemiecka akcja eutanazji T4 na Ziemi Działdowskiej

358 słów, 2 minuty czasu czytania.

Na terenie Ziemi Działdowskiej na polecenie władz niemieckich, od 21 maja do 8 czerwca 1940 roku przeprowadzono eksterminację osób niepełnosprawnych umysłowo i fizycznie.

— W trakcie tej operacji zamordowano około 1558 umysłowo chorych z terenu Prus Wschodnich, w większości obywateli III Rzeszy, oraz około 300 Polaków i Żydów z rejencji ciechanowskiej — mówi Andrzej Rutecki ze Stowarzyszenia Pamięć i tożsamość. — Zbrodni dokonano za pomocą tlenku węgla w „komorze gazowej” zainstalowanej na ciężarówce, a zabijanie trwało od 15 do 20 minut. Akcję likwidacyjną przeprowadziło Sonderkommando Lange.

Celem akcji „T4” było systematyczne mordowanie osób uznanych za „niezdolne do życia” oraz „niegodne życia”, w tym chorych na padaczkę, otępienie umysłowe, schizofrenię i wiele innych schorzeń. Akcja „T4”, której nazwa pochodzi od adresu Tiergartenstrasse 4 w Berlinie, była jedną z najbardziej brutalnych i nieludzkich operacji przeprowadzonych przez nazistowskie Niemcy. W tym miejscu znajdowało się biuro, do którego z placówek medycznych wysyłano formularze i listy osób z upośledzeniami, podpisane przez niemieckich lekarzy.

O mordowaniu chorych zeznawał Henryk Mania (nieosądzony cywilny członek Sonderkomamando): „Tu zostaliśmy umieszczeni w obozie, mieszczącym się w dawnych koszarach wojskowych. Z Poznania jechało kilka wozów, to jest całe Sonderkommando oraz cała grupa więźniów w liczbie 13. Był to okres lata. Doły kopaliśmy w lesie, do którego dojeżdżało się przez rzeczkę, płynącą tuż obok Działdowa. Praca przy kopaniu dołów była bardzo ciężka o tyle, że kazano je kopać jak najśpieszniej, tak że pracowaliśmy od rana do nocy. Później dodano do pomocy grupę więźniów z obozu w Działdowie. Wydaje się, że las był strzeżony przez żandarmów z załogi obozu. O ile dobrze pamiętam – chorych psychicznie dowożono do lasu samochodami ciężarowymi – byli to chorzy z zakładu względnie zakładów znajdujących się prawdopodobnie na terenie Prus Wschodnich. Musieli to być zatem Niemcy, choć nie mogę wykluczyć, że przywożono również chorych z okolic Działdowa, a więc Polaków”.

W obozie w Działdowie sam komendant, Krause, brał udział w mordowaniu osób niepełnosprawnych. Zastrzelił około 20 chorych umysłowo więźniów, którzy byli przeznaczeni do egzekucji. Przyprowadzał więźniów pojedynczo do piwnicy, gdzie strzelał im w głowę lub kark.

Na zdjęciu głównym propagandowy plakat niemiecki z 1938 roku przeciwko utrzymywaniu przy życiu osób chorych.

273 słowa, 1 minuta czasu czytania.

Żydzi stanowili oni obok Polaków najliczniejszą grupę osób więzionych w obozie. Większość z nich przebywała tu od kilu do kilkunastu dni do momentu egzekucji lub wywiezienia do innych obozów.

16 maja 1940 roku w Lager Soldau odbyła się jedna z pierwszych udokumentowanych egzekucji na 20 obywatelach polskich pochodzenia żydowskiego. Wyrok został wykonany w obecności samego inspektora Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa w Królewcu Ottona Rascha.

Zostali oni skazani na karę śmierci 16 kwietnia 1940 r. przez Sąd Doraźny Tajnej Policji Państwowej w Ciechanowie (Standgericht der Geheimen Staatspolizei – Staatspolizeistelle Zichenau) za nieprzestrzeganie przepisów prawnych III Rzeszy odnośnie osób narodowości żydowskiej – nielegalne przekroczenie tzw. zielonej granicy z Generalnym Gubernatorstwem. Wyrok został wykonany w obecności SS-Oberführera dra Otta Rascha. Tymi ofiarami byli: Haske Fridmann, Mendel Litwinowicz, Hertschek Lipstein, Ruchla Littman, Janke Lofer, Herscht Starkopf, Janke Kleister, Icek Goldbruch, Leib Hirschfang, Abe Slozeski, Kirschbaum Saja, Barek Elfenbein, Schulim Finkelstein, Isak Mak, Eitelsberg Moschek, Chaim Bur, Abraham Bornstein, Baruch Rosenbaum, Anselm Schajer, Moschek Alstein.

W teczce personalnej Icka Goldbrucha, prowadzonej przez ciechanowskie Gestapo, znajduje się informacja, która rzuca światło na jego dramatyczną sytuację w czasie II wojny światowej.

16 kwietnia 1940 roku, za nielegalny powrót do Generalnego Gubernatorstwa, znany jako przekroczenie „zielonej granicy”, został skazany na karę śmierci. Warto zrozumieć kontekst, w jakim działały sądy doraźne Gestapo.

W czasie okupacji niemieckiej, te specjalne trybunały były narzędziem terroru, które miały na celu szybkie i bezwzględne egzekwowanie niemieckiego prawa okupacyjnego. Wyroki śmierci były wydawane często bez możliwości obrony i apelacji, a postępowania były przeprowadzane w sposób ekspresowy.

Wyrok śmierci na Icka Goldbrucha podpisał Hautsturmführer Pulmer, jeden z funkcjonariuszy Gestapo. Wydanie takiego wyroku świadczy o brutalności i bezwzględności okupacyjnych władz niemieckich .

244 słowa, 1 minuta czasu czytania.

Akcja „Uwalniamy książki – dzielimy się wiedzą” w Działdowie rozpoczęta! Akcja trwa do 30 czerwca lub do wyczerpania zapasów.

W Dworku Bülowa w Działdowie odbyła się inauguracja akcji „Uwalniamy książki – dzielimy się wiedzą”. Zebranych gości przywitał prezes Stowarzyszenie Pamięć i Tożsamość Zenon Gajewski, natomiast o samej akcji i jej zasadach opowiedział przedstawiciel IPN Gdańsk Marcin Węgliński.

„Dzisiaj w siedzibie organizacji pozarządowych odbyła się kolejna edycja akcji «Uwalniamy książki-dzielimy się wiedzą», którą stowarzyszenie organizuje wspólnie z oddziałem gdańskim IPN, aby ubogacić placówki kultury w naszym mieście – podkreślił prezes Gajewski. Przedstawiciele bibliotek mogli sobie wybrać i ubogacić w ten sposób własne księgozbiory. Akcję wspólnie organizujemy z IPN, aby wspólnie wspierać biblioteki, jak i czytelnictwo w naszym mieście – zakończył swoją wypowiedź prezes stowarzyszenia.

Wśród uczestników wydarzenia byli obecni przedstawiciele bibliotek, szkół oraz instytucji kultury z Działdowa i okolic, w tym Powiatowej Biblioteki Pedagogicznej, Zespołu Szkół nr 1, Zespołu Placówek Oświatowych nr 2, Zespołu Placówek Oświatowych nr 3 i Zasadniczej Szkoły Zawodowej. To głównie do nich adresowana jest akcja (choć wziąć w niej udział mogą również osoby indywidualne). Każdy z uczestników otrzymał bezpłatnie wybrane przez siebie publikacje IPN.

Warunkiem wzięcia udziału w akcji jest akceptacja regulaminu, w tym przede wszystkim podzielenie się informacją o otrzymanej książce na profilu (stronie) swojej instytucji bądź koncie w mediach społecznościowych i oznaczenie (wyróżnienie) Oddziału IPN w Gdańsku.

Na uczestników akcji czeka ok. 50 tytułów książek naukowych i popularnonaukowych. Zapraszamy do końca czerwca po odbiór publikacji do Dworku Bülowa (lub do wyczerpania zapasów).

Pliki do pobrania:

Obóz Soldau, zlokalizowany w Działdowie (obecnie woj. warmińsko-mazurskie), jest jednym z
tych miejsc, które przez wiele lat pozostawały w cieniu bardziej znanych obozów
koncentracyjnych. Jednak w ostatnich latach jego historia zaczęła wychodzić na światło dzienne
dzięki kilku publikacjom oraz licznym artykułom naukowym i popularyzatorskim. Obecnie
Działdowo odzyskuje swoje miejsce na mapie polskiej martyrologii, szczególnie w kontekście
martyrologii duchowieństwa katolickiego.

Początki i działalność obozu
Obóz Soldau został założony przez Niemców na przełomie 1939/40 roku, niedługo po wybuchu II
wojny światowej. Jego pierwotnym celem było internowanie polskich jeńców wojennych, jednak
szybko przekształcił się w miejsce przetrzymywania i eksterminacji ludności cywilnej, w tym
przedstawicieli polskiej inteligencji i duchowieństwa.

Warunki życia więźniów
Warunki panujące w obozie były niezwykle ciężkie. Więźniowie byli zmuszani do ciężkiej pracy,
cierpieli z powodu niedożywienia i złej opieki medycznej. Wiele osób zmarło z powodu chorób,
wycieńczenia i brutalnego traktowania przez strażników.

Martyrologia duchowieństwa katolickiego
Obóz Soldau stał się miejscem szczególnego cierpienia dla duchowieństwa katolickiego. Wielu
księży i zakonników zostało aresztowanych i osadzonych w obozie ze względu na ich działalność patriotyczną i społeczną. Władze okupacyjne postrzegały duchowieństwo jako zagrożenie dla
swojej władzy, co skutkowało prześladowaniami i brutalnymi represjami. Wielu z nich zostało
zamęczonych m.in. biskupi płoccy: abp. A. Nowowiejski i bp L. Wetmański oraz s. Maria Teresa
Kowalska, którzy zostali beatyfikowani w 1999 roku przez Jana Pawła II.

Upamiętnienie i znaczenie historyczne
Współczesne badania i publikacje przyczyniają się do szerszego zrozumienia znaczenia obozu
Soldau w kontekście polskiej historii. Pomimo że przez wiele lat pozostawał on w zapomnieniu,
obecnie zaczyna być doceniany jako istotne miejsce pamięci. Praca historyków i badaczy
umożliwia oddanie hołdu ofiarom i przywrócenie im należnego miejsca w historii.
Dzięki tym działaniom, obóz Soldau zyskuje coraz większe uznanie jako symbol polskiego
cierpienia i walki o przetrwanie w obliczu nazistowskiej okupacji. Upamiętnianie tego miejsca jest
nie tylko hołdem dla ofiar, ale również ważnym elementem edukacji historycznej dla przyszłych
pokoleń.